Arangkada of Leo Lastimosa for April 1, 2009

              GUGMA UG GARBO

 

            Nganong labihan man natong makakisikisi kon pakauwawan ta sa mga langyaw?  Apan nganong wa man tay gihimo batok sa atong mga kadugo nga maoy hinungdan sa makauuwaw natong kahimtang?  Nganong niulbo man ta sa kasuko dihang gidudahan sa "Desperate Housewives" ang kalidad sa atong mga mananambal?  Apan nganong ganahan man tang hilumon ug tabonan na lang ang nabistong leakage sa nursing licensure examination?

            Nganong labihan man natong sukoa sa maglilindog sa Hong Kong nga nitawag sa Pilipinas nga "nasud sa mga suluguon"?  Apan nganong wa man ta mobaraw sa kadagkoan sa kagamhanan nga maoy naglawog sa labing maayo natong mga propesyonal aron magpa-ulipon sa ubang kanasuran?

-o0o-

            Nganong isog man kaayo ta batok sa bidang babaye sa "Desperate Housewives"?  Apan nganong nangiyugpos ra man ta dihang gilugos gyod ni Lance Corporal Daniel Smith ang atong kadugo nga si Nicole sa Subic?  Ug labihan natong tak-oma dihang gigamit ang VFA (Visiting Forces Agreement tali sa RP ug US) pagpagawas ni Smith gikan sa bilanggoan?

Nganong  kahambaton man ta sa maglilindog sa HK Magazine?  Apan nganong labihan man natong hiloma human nabistong giduhigan sa makahilong melamine ang mga pagkaon nga gitumod sa China sa atong kamerkadohan?  Ug nganong labihan man natong kuroga dihang gipadad-an og mga barkong iggugubat sa China ang atong giangkon nga mga isla sa Spratlys?

-o0o-

            Nganong wa man tay ek dihang giila sa kalibotanong kahugpongan ang Pilipinas nga maoy labing kawatan nga nasud sa tibuok Asya?  Nganong wa man ta maglangas dihang gibisto sa World Bank nga gikilkilan nilang First Gentleman Mike Arroyo ug kaubanan ang mga proyekto sa WB nga gipatuman dinhi sa Pilipinas?

            Labihan na ba gyong kawatana sa atong kadagkoan sa kagamhanan nga wa na lang ta magtagad pagsupak nga nahibaw-an na ta sa tibuok kalibotan ang lang-og natong tinagoan?  O nahadlok tang sumbalikon sa mga kukhan nga nagpabilin pa nga maoy labing dagkong mga mantaga nga nagtungkawo karon sa labing gamhanan nga mga katungdanan sa kagamhanan?

-o0o-

            Nganong tokar-tokar man ang atong pagpakabana alang sa atong nasudnong kadungganan?  Nganong pili-pilion man lang nato kanus-a ta maghiusa ug magkuptanay pagpadayag sa atong paghigugma sa nasud?

            Unsa may mas lig-ong bugkos nato isip nasud ug katawhan?  Ang kamabayanihon ba nilang Jose Rizal, Andres Bonifacio ug ubang mga bayani?  O ang kapaspas ug kakusog sa kumo ni Manny Pacquiao?  Mapagarbuhon ba gyod ta sa kaisog sa atong katiguwangan ug sa atong makiangayong luna sa kasaysayan?  O igo na nato nga makaangkon og bag-ong world record sa Guinness sa labihang daghang mga inahan nga magpatutoy (inay pag-iban sa gidaghanon sa mga puyang mangamatay) ug sa mga managhigugmaay nga maghagkanay (inay pagpalig-on sa institusyon sa kaminyuon ug sa pamilya)?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 30, 2009

              TAPHAWNG OMBUDS

 

            Pasayloa, apan matag higayon makadungog ko sa Ombudsman nga molusad og bisan unsa na lang kampanya batok sa pangurakot, lud-on ko.  Matag higayon makakita ko sa dagway ni Deputy Ombudsman Pelagio Apostol, kasukaon ko.  Matag higayon makakita kong Ombudsman Merceditas Gutierrez, magdigwa ko.

            Kay ang buhatan nga mao untay gitahasan pagbadlong sa pangawkaw ug pangabuso sa gahom, ug gihatagan sa labing dagkong gahom paggukod bisan sa labing dagkong nagtungkawo sa gahom, mao na man hinuoy tigtabon sa kahiwian.  Inay maoy mobarug batok sa tanang matang sa pahpahimus, sila na man hinuoy nahimong kahimanan sa pagluok sa bisan unsang damgo sa labing gagmay alang sa kaangayan.

-o0o-

            Si Apostol maoy nibalibad nga di una silang ka-imbestigar sa CICC kay (1) komplikado kaayong transaksiyon, (2) kuwang sa katakos ang ilang mga imbestigador ug (3) kuwang silag mga imbestigador.  Samtang si Gutierrez inay motarung pag-imbestigar sa mga pasangil batok niya nanghilabot na hinuon sa bulok sa buhok sa usa sa mga nagprotesta.

            Salamat nilang Apostol ug Gutierrez, ug bisan sa kinabag-an sa mga kawani sa Ombudsman nga nagpabiling ligdong apan way gihimo pagsungay sa ilang mga labaw—ang Ombudsman nilampos lang sa mga kaso sa gagmayng tambasakan—gikan sa kabos nga mga kartero ngadto sa mga konsehal sa barangay nga nangahas pagpaburot sa katungdanan bisan wa silay kasandigan nga politikanhong mga padrino.

-o0o-

            Mao nga bisan sa nagbuntaog nga mga ebidensiya batok nila, ang tanang gipasanginlan sa kahiwian nga sikit sa luwag sa Malakanyang—gikan sa mga gipasanginlan sa NBN-ZTE scandal ngadto sa mga tigpasiugda sa Fertilizer scam—nagpabiling wa matandog.

            Napasakaan tuod og kaso ang mga gilambigit sa overpricing sa decorative lampposts sa Asean Summit sa Sugbo apan wa iapil si DPWH Secretary Hermogenes Ebdane, kansang pagtugot gikinahanglan sa di pang kairog ang proyektong gigastohan sa nasudnong kagamhanan.  Naahat na lang pagkiha sa mga gipasanginlan sa mga proyekto sa World Bank, apan wa iapil ang gipasanginlang tinuorayng utok sa pagpangilkil sa mga kontraktor ug pagpaburot sa presyo.

-o0o-

            Makasabot ko sa nagpakabana nga kawani sa Visayas Ombudsman nga maluoy matag higayon dunay magbubuhis nga magpatabang sa ilang buhatan.  Kay nahibawo siya nga human sa tanang pagpakaaron-ingnon madutlan lang ang sinumbong kon wa siyay politikanhong gahom ni katigayonan nga ikasukol.  Apan kon ang sinumbong igbaho lag paryente sa mga gamhanan—bisan apo lang sa pag-agawan sa retiradong kapitan nga batabata niadto sa kurakot nga mayor—di gyod siya mahitabong mahilabtan.

            Salamat nilang Apostol ug Gutierrez, padayong pag-piyesta ang mga kurakot sa kagamhanan.  Gawas lang kon tigtugway lang sa kabaw sa DA ang masakpang nagda sa sakyanan sa kagamhanan alang sa pangaligo sa dagat ug latagaw rang fixer sa LTO ang maaktohang nidawat og suburno.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 30, 2009

              JUANA CHANGE

 

            Kon nagduda ka kon may kausaban bang mahitabo alang sa kaayuhan sa nasud sa piniliay sunod tuig, wa ka mag-inusara.  Kon hapit ka na mawad-ig paglaom, niay pabuhi sa dugo.

            Ang "Artists Revolution" giumol sa hugtanong paglaom ug pagtuo nga ang mga Pinoy nga naa sa arte—mga artista, mga magbabalak, mga magsusuwat, mga pintor, mga mag-aawit ug uban pa—dakog mahimo pag-usab sa masulub-on nga katilingbanon ug politikanhong kahimtang sa nasud.  Nisaad sila pagpasundayag sa ilang kaisog pagpalambo sa mga mithi sa kagawasan, kaangayan ug pakigbisog sa kamatuoran.  Nanganti sa kaandam pagsugal sa ilang kinabuhi ug paggamit sa ilang katakos pagluwas sa nasudnong kadungganan taliwa sa way kinutobang kangiob ug kakulian.

-o0o-

            Nagpahibawo nako mahitungod sa "Artists Revolution (artistsrevolution.ph)" mao si Benji Reyes, usa sa labing bantogan nga visual artists sa nasud, dihang nagkita mi sa Maribago Bluewater Resort sa Dakbayan sa Lapulapu.  Matod niya ang tumong sa "rebolusyon" mao ang pagpadayon sa naandan sa mga Pinoy sa arte pagmugna ug pagpasundayag alang sa maayong kausaban.

            Giisip nila ang 2010 nga kahigayonan sa matinud-anong kausaban ug liderato.  Ang "rebolusyon" gitumong pagpaalimbukad sa diwa sa paglaom ning panahon sa pagpabaya ug pagpangiyugpos.  Nagtinguha sila pagdasig sa katawhan pag-atubang sa mga suliran nga nagsaog sa nasud ug pagtuo nga ang kausaban makab-ot kon maghiusa ug molihok sila karon.

-o0o-

            Usa sa mga proyekto nga nasugdan na mao ang "Juana Change."  Si Juana Change mao ang dagway sa nagkasungi nga mga puwersa sa nasud karon—ang "Wanna Change" nga naglakip sa mga hut-ong nga napakabana alang sa kausaban ug ang "Wa Na Change" nga nawad-an nag paglaom nga may kausaban pang mahitabo ning nasura.

            Duna nay pito ka episodes sa "Juana Change" sa YouTube:  Fixer (relihiyusong opisyal sa gobyerno nga nangilkil); Cha-Cha (paugat sa mga politiko pag-usab sa konstitusyon); Christmas Offering (usa ka dosenang eskandalo sa pamunoang Arroyo); Bayani (kalbaryo sa OFWs); Sta. Nina (tigpakaaron ingnong mga piliunon pagka presidente); ug Face-Off (engkuwentro sa mga politiko ug sa tigsilhig sa dan nga determinadong mousab sa nasudnong liderato).

-o0o-

            Pormal nga ilusad ang kalihokan pinaagi sa higanteng konsiyerto karong Mayo 11, 2009, tangkod nga usa ka tuig sa di pang piniliay sunod tuig.  Masaksihan dinhi sa Sugbo ug ubang bahin sa nasud ang komiks, concerts, festivals, performance tours, art exhibits, film showings, symposia ug mga tigom alang sa kamatuoran, kaangayan, kagawasan ug kausaban.  Giawhag ang ubang artista pag-boykot sa mga tanyag paghimog ads, jingles, o pelikula sa mga politiko.

            Mapasabot pa bang katawhan nga kadaghan na mapaso sa daghang mga saad sa kausaban?  Mapatuyhad bang mga labing kabos pagsalikway sa kuwartang ipabaha sa piniliay?  Mao na ba ning rebolusyon nga atong gipangandoy?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 29, 2009

            AMUMA SA BINHI

 

          Sunod nimong kaon og utanon ug lamas, palihug palandonga ang kakugi, pailob, lahutay ug gugma sa mga nagtikad sa luna, nagpugas sa binhi ug nag-amuma sa mga tanom.  Hinaot nga ang tawong, petsay, batong, tamatis, luy-a, atsal ug sili di na isipong sagbot lang sa plato.  Pagsalimbong sa kinatibuk-ang bayhon ug lami sa mas madanihon nga karne o isda.

          Mapugos ko pagtagamtam sa tanang tinipigan nga kalalim sa mga utanon ug mga lamas sa mosunod nga mga adlaw.  Di lang tungod sa kataas sa ilang presyo.  Kon dili tungod kay nasubay na gyod nako unsa kakutas ug kamakapatagbaw ang pagpalambo nila—gikan sa pagluyong, pagturok, paglipang ug pag-ani.

-o0o-

          Nanglaktod mi paglusad sa Kapamilya Backyard Gardening Project.  Nidiretso mi pagbugwal sa yuta ug pagpananom.  Hinikalimtan ang mas batakang pangandam nga kinahanglang himuon aron mahimong mas malungtaron ang pagpananom.

          Maong human mi nakaani ug nangabusog sa unang hugna sa among petsay ug human nakugang sa kadagko ug kadaghan sa mga bunga sa among tawong ug tamatis, naglisod mi pagtubag sa pangutana unsay sunod namong buhaton.  Ang tanan namong himan—gikan sa mga lawngon ngadto sa organic fertilizer—pulos hinatag.  Di mi mahimong magsalig lang sa hinabang sa kagamhanan ug pribadong kahugpongan ug mga indibiduwal.  Kinahanglan nga magsugod na mi paghimo sa among kaugalingon.  Sa di pa pulihan sa kalaay ang pasiuna namong kadasig.

-o0o-

          Maong nagsugod mi sa uno:  Ang paghimog organic fertilizer.  Gidugmok namo ang laya nga mga dahon ug gagmayng mga sanga.  Gisagol sa hugaw sa baka ug gibasa aron mas daling madugta.  Human sa duha ka semana, among gipuno ang tunga sa kilo nga wati nga hinatag sa Cebu Provincial Agriculture Office.

Usa na ron sila ka buwan nga nagbudlay adlaw ug gabii pagdugmok sa hugaw.  Kon matuman nang ilang tahas, gawas nga makaangkon mi og tulo ka tunga sa baril nga vermicast mapilo pa gyod og katulo ang gidaghanon sa mga wati.

-o0o-

          Samtang nagtukaw ang mga wati, naghimo mig seed beds.  Nga gisaboran sa mga binhi nga hinatag ni Senador Loren Legarda.  Human sa usa ka semana, nigitib ang mga lawngon ug mainampingon nga gipamalhin ngadto sa garden soil nga pinutos sa plastik:

·        Gituhil ginamit ang tukog ang ilawom sa mga lawngon aron di matandog ang gamot;

·        Itisok ang lawngon pinaagi sa paglungag sa tudlo sa garden soil, nga di hugot aron makakatap ang mga gamot apan di sab luag aron di matumbang lawngon; ug

·        Ipasilong ang mga lawngon gikan sa init sud sa usa ka semana sa di pa itanom sa luna, sa mga lungag nga tagsa ka tiil ang giladmon ug gidak-on nga puno sa vermicast.

          Human sa 28 ka adlaw, maani nang petsay ug makapanglantaw na mi sa mas malambuon ug malungtarong pagpananom.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 28, 2009

              PAG-AMPO NI TOMAS

 

            Mas mapailubon nga Mayor Tomas Osmena ang akong gikahinabi gahapon, bisperas sa iyang pagbiya sa Sugbo alang sa laing hugna sa pagpatambal sa iyang kanser.  Nakahigayon siya pagpasabot sa duha niya ka personalidad.  Nga maoy hinungdan sa komplikado niyang mga relasyon:

·        Isip tawo, mahimo siyang manihapon, makig-inom ug magpasiaw tibuok gabii uban ni Gobernador Gwen Garcia apan isip politiko di siya motugot nga palayason ang kaliboan ka pamilya sa mga luna sa sa lalawigan nga nia sa dakbayan; ug

·        Isip tawo, mahimo siyang makighigala pagbalik nilang Kongresista Antonio Cuenco ug kanhi senador Sonny Osmena apan isip politiko di siya mosalig ni Cuenco nga "talawan" ug ni Sonny nga "mabudhion."

-o0o-

            Numero ray nakita ni Mayor Osmena sa panag-uli nilang Gobernador Garcia:  93-1.  Matod ni Osmena siya na lay nahibiling higala sa 5,000 ka mga pamilya nga gisentensiyahan nang Garcia nga palayason gikan sa mga luna nga ilang gipuy-an sa niaging 30 na ka tuig.  Di siyang katugot nga may tarung ug kugihan nga mga Sugbuanon nga magpuyo sa kahadlok ug ka-way kaseguroan dinhi sa dakbayan nga maoy ilang namat-an og kahayag.

            Di sab kasalig si Osmena ni Bise Mayor Michael Rama.  Nga maoy iyang gitumbok nga nagsabotahe sa binayloay unta sa yuta sa dakbayan ug lalawigan.  Gipaninglan sab niya si Garcia nga nisugot na unta sa binayloay apan way pupanaganang niusab sa iyang baruganan.

-o0o-

            Gidasig ni Osmena ang mga Garcia pagpadagan sa kinakusgan nilang mga kandidato sa dakbayan sa piniliay sunod tuig.  Matod niya mas maayong modagan si Winston o si bisan kinsang Garcia nga nagtuong makadaog sila sa dakbayan.  Matod niya mas makaayo alang sa mga Sugbuanon nga mas daghan silang kapilian.

            Wa mahasol si Osmena sa pagtuo nga siya na lay kataposang Osmena nga nagbarug karon sa Sugbo.  Nipasabot siya nga ang mga Osmena, sukad pa nilang Don Sergio ug Serging, nagpapili aron moalagad.  Naa ra sa mga Sugbuanon kon mopili sila sa mga Garcia nga magpaalagad.

-o0o-

            Mas mapanagan-on si Osmena nga nitubag sa iyang kahigayonan nga makalingkawas sa kanser.  Gipasaligan siya sa iyang mga doktor sa Estados Unidos nga natuman ang tuyo sa agresibong chemotherapy kay may ubang mga pasyente nga wa kasugakod.  Ang tumong sa iyang operasyon karong Abril 6 mao ang pagkuha sa kabahin sa iyang pantog nga naigo sa kanser.

            Ang wa isulti ni Osmena mao nga napakyas ang chemotherapy pagkuha sa kanser.  Apan wa ni kakatap sa tinai, baga ug ubang bahin sa iyang lawas.  Andam si Osmena bisan unsay mahitabo human sa operasyon.  Nagpasalamat sa tanang nangaliya alang niya.  Kay maikog mang mag-ampo alang sa iyang kaugalingon, niingon si Osmena nga mas nag-ampo siya alang sa mga Sugbuanon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 27, 2009

              BAHIN NI GWEN

 

            Samtang nagpadayon ang tigom sa Cebu Citizens Press Council (CCPC) sa Marcelo Fernan Press Center gahapon sa hapon, gitawgan kong Gobernador Gwen Garcia aron pagpadayag sa iyang bahin sa akong lindog gahapon sa posibleng panag-atbang nilang Bise Mayor Michael Rama ug sa iyang manghod nga si GSIS President ug General Manager Winston Garcia pagka mayor sa Dakbayan sa Sugbo sa piniliay sunod tuig.

            Matod ni Garcia di na mobalik sa politika si Winston.  Gikutlo niya si Winston nga nagkanayon nga tungod sa iyang kasinatian sa GSIS giisip nang iyang kaugalingon nga "technocrat."  Wa hinuon maghisgot ang gobernador unsay himuon sa iyang manghod kon mawa na si Presidente Arroyo sa Malakanyang.

-o0o-

            Nagdumili si Garcia pagtino kon aktibo ba silang manginlabot sa piniliay sa dakbayan.  Igo lang siyang niingon nga naluoy siya sa mga molupyo sa dakbayan kay wa silay tarung nga kapilian.  Giuyonan niya ang mga paniid nga nahawongan ang ubang mga lider sa dakbayan tungod sa ka-dominante ni Mayor Tomas Osmena.

            Matod ni Garcia mas maayo ang kahimtang sa lalawigan kay nagkahiusa nang hapit tanang lider sa politika ug nagpadayon nga labing malambuon sa nasud.  Samtang ang dakbayan padayong nalubong sa makalilisang nga utang sa SRP.  Akong hubad sa mga gisulti ug wa isulti ni Garcia mao nga gitahan na nila ang kahigayonan pag-ilog sa City Hall sunod tuig.

-o0o-

            Gisubli pagtataw ni Garcia nga magpasubli siya pagka gobernador alang sa ikatulo ug kataposang termino.  Nipasalig siya nga way laraw ang ilang pamilya sa paghupot pag dugang katungdanan sa kagamhanan.  Matod niya mas molig-on ang Sugbo kon ilang paluyohan ang ubang mga lider nga susama nilag panglantaw.

            Niangkon hinuon si Garcia nga duna siyay mga igsuon nga sukwahi ang panglantaw.  Nga mahimong di motuo sa iyang awhag nga di sila managan.  Kinsa may iyang gipasabot nilang Byron, Nelson ug Marlon?  Apil ba sab sa gibugnaw ang iyang anak, si Christina, nga gikatahong modagan pagka mayor sa Liloan?

-o0o-

            Gikataw-an ni Garcia ang mga huhungihong nga iyang umaabot nga umagad nga si Mayor Duke Frasco ang modagan pagka bise gobernador sunod tuig.  Matod niya, sukwahi sa mga intriga, nagpabilin nga maayo ang ilang relasyon ni Bise Gobernador Greg Sanchez.  Bisan pa sa giingong pagpanluod ni Sanchez sa pag-ungot sa gisugyot nga tans-axial expressway.

            Gipasabot sab ni Garcia nga way sukaranan ang Pamilyang Durano nga mahudlat sa nagkadako niyang influencia sa ikalimang distrito.  Gisubli pagpasalig nga di nila hakpon ang tanang katungdanan basta mapatuman lang ang iyang mga programa sa lalawigan.  Wa magtuo si Garcia nga makig-atbang si Tourism Secretary Ace Durano niya.  Matod niya daghan ug dagkog nahimo si Ace sa turismo ug mas maayong padayunon niya pagpalambo ang industriya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 26, 2009

              MIKE v. WINSTON?

 

            Karong wa na mag-away silang Cebu City Mayor Tomas Osmena ug Bise Mayor Michael Rama (pasabot nga wa lang gihapon mosukol si Rama ug nihunong nag pakauwaw niya si Osmena), nabantang nga wa gyod diay ikaparang ang oposisyon sa BOPK.  Ang pahibawo sa kinakusgang mga haligi, silang Jonathan Guardo ug Lahug Barangay Captain Mary Ann Delos Santos, sa ilang kandidatura sa Kongreso maoy pag-angkon nga ang pagkabuak ra sa BOPK ang ilang dag-anan nga makabanos sa City Hall.

            Apan kay di man magkabuwag silang Osmena ug Rama, ang labing lig-ong alas sa oposisyon mao na lang si Winston Garcia.

-o0o-

            Dugay nang gihugunhugon nga modagan ang Sugbuanong tagduma sa GSIS pagka mayor sa Dakbayan sa Sugbo.  Sa pag-ulbo sa away nilang Mayor Osmena ug Gobernador Gwen Garcia, nitumaw dayon ang mga pangagpas nga suwayan pag-ilog sa mga Garcia ang City Hall.

            Di lang tungod sa away.  Kon dili tungod sa ilang bag-ong gahom ug katigayonan.  Gigawongan nilang Kapitolyo sa niaging 14 na ka tuig, may pakapin pang duha ka distrito, gawas nga ilang alyado ang hapit tanang kongresista sa Sugbo, ug labaw sa tanan mas dako nang puntil nga ila karong gihuptan, kinsa may di matental pagpalapad pa sa ilang gingharian?

-o0o-

            Silang Byron, Nelson ug Marlon gikatahong managan pagka mayor sunod tuig.  Silang Noy Pabling ug Pablo John di maglisod pagpabilin sa ilang mga distrito.  Si Gwen kon way lig-ong mangambisyon sa Kapitolyo (nga taguon lang nato sa ngan nga Ace Durano) gituohang modagan pagka bise presidente o pagka senador.  Magpaiwit kaha si Winston nga mas una nilang tanan (gawas sa iyang amahan) sa duyan sa politika?

            Si Winston di magpabilin sa GSIS hangtod sa hangtod.  Nahibawo tang tanan unsay dangatan niya kon di na si Pres. Arroyo ang magtungkawo sa Malakanyang.  Si Garcia ang labing nahibawo nga ang paghupot og iyang kaugalingong politikanhong gahom maoy labing lig-on nga "insurance" sa iyang kaugmaon.

-o0o-

            Gawas sa pipila ka barangay kapitan nga nanumbong nga giduol sila sa nangangkon nga mga tawo ni Winston ug gipangutana unsay mga proyekto nga mahimong kagastohan sa ilang amo, way laing kisaw nga nabantayan gikan sa kampo ni Winston.  Naglaom gyod tingali silang mobalitok si Rama.

            Alang sa mga Garcia si Mike di si Tomas.  Nga mao say gikabalak-an ni Tomas.  Apan bisan sa tanan niyang "kahuyangan"—kamahigalaon sa mga kaatbang, kalikoy modiskurso ug kakumbinsidong makakanta—si Mike ang labing kasaligan ni Tomas.  Pagkakaron.  Kasaligang tinubdan nagbutyag nga ang mga Garcia—si Winston o kinsay padaganon sa dakbayan—andam nang Rama.  Nanganti sila paghimo sa mosunod nga 13 ka buwan nga mas lisod nga kalbaryo kay sa nahiagoman ni Rama sa mga kamot ni Osmena sa niaging mga adlaw.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 25, 2009

              BAWOS SA LANA

 

            Wa gyod tay dag-anan sa mga kompaniya sa lana.  Dihang nitidlom pag-ayo ang presyo sa lana sa merkado sa kalibotan ngadto sa $33 matag baril niadtong Disyembre, gipalaway lang nila ang mga konsumidor.  Igo lang ta nilang gi-ulug-ulogan og anam-anam ug daginuton kaayo nga us-os sa presyo sa lokal nga mga produkto sa lana.

            Apan karong nisaka na sang presyo sa lana tungod sa duha ka sagunson nga dagkong laslas sa produksiyon sa Opec dayong tapos sa niaging tuig, labihang abtika sa Petron, Shell ug Chevron (kanhi Caltex) nga nakapasaka sa ilang presyo.  Hinikalimtan ang wa pa mahatag ang nahibilin sa kinatibuk-ang us-os nga ilang gihikaw gikan sa mga konsumidor.

-o0o-

            Nilayat pag-ayo ang presyo sa lana sa merkado sa kalibotan ngadto sa $53.50 matag baril human nilayat ang stock markets sa Asya ug ubang bahin sa kalibotan tungod sa paghangop sa mga magpapatigayon sa pahibawo ni US President Barack Obama pagluwas sa mga bangko gikan sa makahilo nilang mga utang.

Nga gisakyan sab dayon sa mga kompaniya sa lana dinhi sa ato.  Paspas pa sa kilat nga nagkadungan pagpasaka sa presyo sa ilang gasolina, krudo ug kerosene.  Sinalikway ang ilang kinaham nga panagang sa una—niadto nga di sila ganahang mopa-us-os sa presyo sa kabalaka nga maibanan ang ilang ginansiya—nga baleg tulo ka buwan ang ilang imbentaryo, busa di dayon mausab ang presyo.

-o0o-

            Apan sa akong pagsuwat ini, nibalik na sab og tidlom ang presyo sa lana sa merkado sa kalibotan.  Ang kasamtangan nga kahinangop sa mga magpapatigayon sa mga lakang ni Obama pagpabarug sa nahugno nga Amerikanhong ekonomiya napulihan sa mas malungtaron nga kamatuoran:  Ang pagtidlom sa konsumo sa lana sa Estados Unidos, ang labing dakong merkado sa lana, ug bisan sa Tsina, ang ikaduhang labing dako nga merkado, tungod sa dakong paghiyos sa kalibotanong ekonomiya.

            Sama sa naandan, isnabon lang gihapon sa mga kompaniya sa lana ang us-os.  Palawayon na sab ta nila.  Kutob ra gyod sila sa pagpaburot sa ilang ginansiya.

-o0o-

            Inutil bang mga konsumidor atubangan ning pinatuyangan nga pagpahimus sa mga kompaniya sa lana?  Igo ba lang tang manghupaw ug magpaabot kanus-a makakitang kagamhanan sa panginahanglan pagbaraw sa pangabuso (nga imposibleng mahitabo kay mas madanihon kay sa pagpanalipod sa interes sa kinabag-an ang mas dakong buhis nga makolekta sa mas taas nga presyo sa lana)?

            Di lagi ta inutil.  Duna lagi tay dakong mahimo.  Nitidlom ang presyo sa lana sa merkado sa kalibotan tungod sa paghiyos sa demanda.  Ang krisis nakaaghat nato pagdaginot.  Hinaot mas madasigon tang molikay sa wa kinahanglanang paggamit sa lana ug mosusi sa mga alternatibo sa lana karong nahibawo tang mao ni labing sakit nga silot nga atong ikapahamtang sa mga buaya sa lana.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 24, 2009

              LAHUTAY NI PELAEZ

 

            Dihang nibarug si Efrain Pelaez batok sa giingong kahiwian sa pamunoan ni Lapulapu City Mayor Arturo Radaza, daghan ang nalipay.  Di tungod kay nituo dayon sila sa mga pasangil.  Kon dili tungod kay dugay nang mga yagubyob sa nagpakabana nga mga Oponganon.  Apan si Pelaez ray nangisog.

            Dihang gibawosan si Pelaez ni Radaza—gikan sa paglaktaw sa iyang mga basura hangtod nga gitak-opan na gyod ang iyang Marina Mall—daghang nagtuo nga molunga si Pelaez.  Nga mohilom, magpa-upuy-upoy, mangiyugpos ug motahan na sa iyang gipangayong kausaban.  Apan wa silang kaila ni Pelaez.  Isip pangu sa homeowners sa Maria Luisa Subdivision, nisukol sab siya niadto sa mga Osmena.

-o0o-

            Gipamatud-an ni Pelaez nga di siya kutob lang sa sulti.  Gipasakaan niya og mga kasong pagpangawkaw silang Radaza ug ubang mga tagduma sa Opon.  May napakita sab siyang mga ebidensiya sa giingong pangurakot sa pagpamalit og computers ug ubang mga transaksiyon nga gisudlan ni Radaza.

            Nilampos sab si Pelaez pagdasig sa ubang mga magpapatigayon sa Opon pagbarug ug pagbutyag sa ilang kaugalingong pait nga kasinatian sa Lapulapu City Hall ug sa mga opisyal nga naglibot ni Radaza (bisan di sama kabantang ug kamapangahason niya).  Nada pa gani niya sa Sugbo si Ombudsman Merceditas Gutierrez aron pagbendisyon sa pundok ni Pelaez isip alyado sa hiningusganong kampanya batok sa pangurakot.

-o0o-

            Apan duha ka tuig human sa pagbarug ni Pelaez ug pagpasaka og mga kaso batok ni Radaza, way nahitabo.  Kini bisan sa talagsaong determinasyon ni Pelaez.  Ug sa iyang katakos paglahutay.  Ang Ombudsman nga niadto nihangop sa iyang pagpakabana wa nay ek.

            Maong way nahibung sa pagpahibawo ni Pelaez nga modagan siya pagka mayor sa Opon sa piniliay sunod tuig.  Kon di siyang kakuha og hustisya gikan sa mga buhatan sa kagamhanan, padayon bang magpaabot ug sa kasamtangan mag-agwanta?  O modangop sa uban pa nga mga paagi pagpasiugda sa kausaban nga iyang gitinguha?

-o0o-

            Pipila ra ang may kaisog ug katigayonan sama ni Pelaez nga makasukol sa mga haligi sa kagamhanan nga sama kadako ni Radaza.  Mas diyutay ang dunay ginhawaan pagsugakod sa kahugaw ug kapintas sa politika aron lang pagpadayon sa iyang nasugdan.  Ang kinabag-an hagbay rang nitahan.  Napugos na pagdawat sa pait nga kamatuoran nga:

·        Di kapaabot og kaangayan gikan sa Ombudsman ug ubang buhatan nga gigawongan sa mga kukhan sa Malakanyang;

·        Kuwarta di plataporma ang makadaog sa piniliay ug nga sa di pa makapasiugda og makahuloganong kausaban, kon makalingkod man sa katungdanan, lamyon una sa lang-og nga sistema; ug

• Usik-usik sa panahon ug kahago ang pagbutyag sa kahiwian sa dagkong mga isda sa kagamhanan, labi nang sikit sa luwag sa Malakanyang, kay mga tambasakan ray madutlan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 23, 2009

              KONSABO SA KOREYO

 

            Nahasol nang daan ang depositors pagtak-op sa mga bangko sa Legacy Group.  Salamat sa pagpabaya sa kagamhanan.  Samtang si Celso delos Angeles ang angayng han-okan sa labing maidlot nga pagtulisok, di makapanghunaw ang mga buhatan sa kagamhanan nga gitahasan sa pagpanalipod sa katawhan gikan sa bisan unsang pangilad ug pahimus sa mga bangko.

            Tulo ka buwan nang nahikawan ang depositors sa kuwarta nga ilang hinagoan.  Karong nagsugod nag pamayad ang PDIC, di na sila angayng paantuson pag dugay.  Ang natanggong nga kuwarta hagbay ra nilang gikinahanglan.  Labaw sa tanan, di na sila angayng ilawog na sab sa wa kinahanglang mga risgo nga mapilde na sab.

-o0o-

            Nga maoy mahitabo kon hinayunon sa PDIC ang paugat nga ipada pinaagi sa koreyo ang mga tseke pagbayad sa lehitimong mga deposito.  Ang panagang sa PDIC nga ang mga tseke pinaagi sa koreyo maoy labing sayon nga paagi sa pagbayad sa depositors sa Legacy banks labihan kataphaw kon itandi sa mosunod nga duha ka pait nga kamatuoran sa atong buhatan sa pahatanan (post office):

·        Labihang langaya, nga may mga higayon nga ang suwat mahitungod sa kamatayon sa usa ka kapamilya nadawat liwas na sa hubkas; ug

·        Labihang sayona rang kawaton, nga ang mga kukhan sa post office di na gani magtagad pag-abli sa suwat pinaagi sa hinungaw sa takuri (aron di mabantayan nga gihilabtan) kon dili modayon na lag gisi sa sobre ug taptapan lang dayon og scotch tape uban ang suwat nga abli nang daan ang suwat dihang nadawat.

-o0o-

            Ang kadako sa buslot sa koreyo niadto rang namatikdan, bisan sa wa pa mauso ang text messaging, nga ang mga nagtukod sa PDIC wa moapil sa koreyo isip paagi pagbayad sa depositors.  Palihug basaha ang Section 14 sa Republic Act 3951 nga mao ang PDIC Charter:

"Whenever an insured bank shall have been closed by the Monetary Board pursuant to Section 30 of R.A. 7653, payment of the insured deposits on such closed bank shall be made by the Corporation as soon as possible either (1) by cash or (2) by making available to each depositor a transferred deposit in another insured bank in an amount equal to insured deposit of such depositor."

-o0o-

            Ang mga depositong P5,000 paubos gibayran sa PDIC og cash.  Ang mga ubos sa P100,000 gi-tseke.  Nganong gilisudlisod mang mas dakog pilde?  Maka-garantiya bang PDIC nga di malangay ni hilabtan ang mga tseke sa koreyo?

            Kon malangay, bayran ba sa PDIC ang kahasol sa pag-atang-atang sa depositors, o sa pagpalab-as sa tseke sa PDIC sa kaulohan kon mohupas na human sa 90 ka adlaw?  Kon kawaton, magpapriso bang kadagkoan sa PDIC sa ilang pakigkonsabo sa mga kiriwan sa koreyo?  [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 22, 2009

              PAGLUBA SA "KINI"

 

            Si Mayor Tomas Osmena niingon nga nahimangod kini ni Bise Mayor Michael Rama.  Sa iyang bahin, si Rama nagpatara kini sa mga pagsaway ni Osmena.  Mga konsehal sa Dakbayan sa Sugbo nabalaka kini sa away.  Naglaom kini nga mahusay nang away sa di pa mobalik si Osmena sa US.  Nahadlok kining mabuak ang BOPK kon di magkasulti si Osmena ug Rama sa wa niini pagsinabtanay.

            Sayop ang tanang nasuwat sa ibabaw.  Di lang tungod kay sa inyong pagbasa ini mahimong nagkauli na silang Osmena ug Rama.  Sa akong pagsuwat ini, may gipahimo si Osmena kang Rama batok ni Gobernador Gwen Garcia.  Tataw ang tumong:  Pagsukod hain kapusta si Rama.

-o0o-

            Sayop ang unang mga laray sa ibabaw tungod sa pagpanamastamas ug pagluba sa "kini."  Nga kasagaran gamiton pagpasabot og usa ka butang.  Di angayng gamiton pagpasabot og masuk-anong mayor.  O naapiki nga bise mayor.  O sa mga konsehal nga, sama sa naandan, di makabarug sa ilang tiil.

            Ang mosunod mao ang tukmang mga laray nga wa na makatamay sa "kini:"  Si Mayor Tomas Osmena niingon nga nahimangod siya ni Bise Mayor Michael Rama.  Sa iyang bahin, si Rama nagpatara sa mga pagsaway ni Osmena.  Mga konsehal sa Dakbayan sa Sugbo nabalaka sa away.  Naglaom sila nga mahusay nang away sa di pa mobalik si Osmena sa US.  Nahadlok silang mabuak ang BOPK kon di magkasulti si Osmena ug Rama sa wa nila pagsinabtanay.

-o0o-

            Kasagarang sayop nga paggamit sa "kini" nanukad sa pagpabaya, o kakuwang gyod sa katakos, paghimo og yanong laray (nga kon wa pa kang kabantay maoy akong mapangahason nga hubad sa "sentence").  Ang mga nag-amung-among sa "kini" nigamit ini bisan nisapaw na sa subject nga gipasabot.

            Pananglitan, sa laray nga "…si Rama nagpatara kini sa mga pagsaway ni Osmena," naa na si Rama apan gisapawan pa gyod og "kini."  Taphaw ba gyod diay si Rama nga kinahanglang dasonan og "kini" ang iyang ngan sa samang laray aron pagpapas sa bisan unsang pagduda kinsay nagpatara?

-o0o-

            Hinaot way manuyo sa akong pagpangahas pagbarug alang sa tukmang paggamit sa "kini."  Usa ni ka "panghulip" (o gitawag sa mga Bisayista nga "pulingalan") aron nga di magbalikbalik pagsulti o pagsuwat sa gipasabot.  Di ni "panapaw," ni "pamuol" (nga maoy mosangpot kon ipunon si "Rama" ug "kini" nga nagpasabot ra sang Rama sa usa lang ka laray).  Labaw nang di "paugat" (nga maoy mahitabo kon padayunon pagpanamastamas ang "kini" bisan human ning mahigalaong pahinumdom).

            Ang politika mahimong hulipan og "kini."  Ang politiko mas maayong hulipan og "siya."  Kon duha ka politiko, nagkaaway man o nagkasabot, "sila."  Labaw nang mga konsehal.  Bahala na kon wa silay kalainan sa tamlaanan (rubberstamp).  Nga maoy angayang hulipan og "kini."  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 21, 2009

              HAGBA SA PATAKA

 

            Aron paghimo sa Napocor nga madanihon ngadto sa pribadong mga kompaniya, agad sa kahigwaos sa kagamhanan pagtumpi og dugang katigayonan pinaagi sa pagbaligya sa labing mahinungdanon niyang kabtangan, duha ka gipanghinaot-nga-di-mabalibaran-nga-tanyag ang gihimo sa kagamhanan ngadto sa mga dugay na kaayo nilang gipaibog sa transaksiyon:

·        Patas-an daan ang bayranan sa kuryente aron pagsaad sa pribadong mga kompaniya sa labing dakong ginansiya kon mobanos na silang pagduma sa Napocor; ug

·        Si bisan kinsa nga makapalit di makasunod og bisan usa ka dako sa makalilisang nga utang sa Napocor, nga sa labing uwahing ihap niabot nag dul-an sa P350 bilyones.

-o0o-

            Kinsa may mo-um-om sa higanteng utang sa Napocor?  Nakatag-an ka:  Ikaw, ako, kitang tanang kabos nga mga magbubuhis maoy mabuktot pag-impas ning di unta atong utang.  Tungod sa kadako sa obligasyon, mahimong mangamatay na lang ta di pa mahurot natog bayad.

            Ang mga anak sa atong mga anak—bisan ang mga wa pa gipanamkon sa mga taguangkan sa ilang mga inahan—utangan nang daan.  Maayo unta kon ang utang sa Napocor nanukad sa ilang paghatag og pabor ngadto sa mga konsumidor.  Apan kitang tanan nahibawo nga ang Napocor nahimong kahimanan sa way kinutoban ni kukaluoy, o bisan panagana na lang, nga pagpalukdo nato sa labihang taasa nga bayranan sa kuryente.

-o0o-

            Ang utang sa Napocor niburot pag-ayo tungod sa sayop nga hukom nga nahimo sa kadagkoan sa kagamhanan 11 na ka tuig ang nilabay.  Nga inay tul-iron igo lang gidasonan ug gipalig-on pa gani hinuon sa nisunod nga mga pamunoan.

            Si kanhi presidente Fidel Ramos, pagdason sa iyang pangandak pagluwas sa Pilipinas gikan sa krisis sa elektrisidad nga gibilin ni kanhi presidente Corazon Aquino, nikumbinser sa lokal ug langyawng mga kompaniya pagtukod og mga planta sa kuryente uban ang duha ka garantiya:

·        Dako kaayong ginansiya; ug

·        Way alkanse.

-o0o-

            Tuod man, nanguhong ang independent power producers (IPPs).  Kinsa man tuod ang di matental sa mga probisyon sa ilang gisudlang kontrata uban sa kagamhanan:

·        Bayran sila bisan kon ang ilang kuryente di maggamit; ug

·        Bayran sila bisan kon wa mag-andar ang ilang mga planta.

            Tungod sa kadako sa eskandalo sa mga kontrata sa IPPs, pipila ka mga opisyal sa kagamhanan niawhag nga ibasura sila.  Gihimo sa Pamunoang Arroyo ang naandang ulug-ulog:  Pagsubli sa mga kontrata.  Nahibawo na ta sa sunod nga nahitabo.  Nagpadayon ang IPPs pagtumpi sa makabuhong nilang ginansiya.  Nagpadayon tang mga konsumidor pag-antos mabusog lang ang ilang mga panudlanan.  Karon, tukma kay hapit nang Semana Santa, gidugangan nilang atong kalbaryo paglingkawas gikan sa eskandalo nga silay nagmugna:  Ibaligyang Napocor, patas-ang daan ang bayranan sa kuryente aron mas daling mahalin, ug magsugod na tag bayad sa dakong alkanseng mugna sa ilang pataka.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 20, 2009

              RAKET SA KURYENTE

 

            Maglisod kog sabot isip gamayng konsumidor nganong mosaka ang bayranan sa kuryente.  Nga unta labihan mang tibugsok sa presyo sa lana sa merkado sa kalibotan.  Nisaka tuod ang presyo sa lana sa niaging pila ka adlaw.  Apan di gyod kaambas sa makalilisang nga paglayat sa presyo sa lana ngadto sa $147 matag baril sa niaging tuig.

            Mas makiangayon unta nga laslasan ang bayranan sa kuryente.  Kay mas barato na man ang lana nga gilawog sa higanteng mga planta.  Inhustisya nang daan nga gihikawan ang mga konsumidor sa ilang bahin sa kaayuhan sa pagbarato sa lana.  Hingpit na gyong panaugdaog ang pagdakdak nilag mas dakong bayranan bisan nagpabiling barato ang lana.

-o0o-

            Atubangan sa kalibotanong krisis sa ekonomiya, ang mas taas nga bayranan sa kuryente maoy kataposang gikinahanglan sa katawhan nga nabalaka nang daan magpabilin pa ba sa ilang trabaho, makapa-eskuyla pa ba sa ilang mga bata, makapatambal pa ba sa ilang mga masakiton, makaabang pa ba sa ilang mga pinuy-anan ug makapalit pa ba sa inadlaw nilang pagkaon.

            Dakong balikas nga ang kagamhanan nga nipasalig nga maoy labing andam pagtabang sa katawhan nga maigo sa krisis mao na hinuoy nag-una-una pagdugang sa makabuktot nang daan nilang mga palas-unon.  Wa pa ba matagbaw sa ilang paugat sa pinaburot nga Evat?  Kinahanglan pa ba gyong tilukon ang bisan unsang nahibiling hiniposan nga kabos nga kinabag-an?

-o0o-

            May sukaranan ang mga pagduda nga ang way kukaluoy nga pagpaburot sa bayranan sa kuryente gitumong aron paghimo sa Napocor nga mas madanihon ngadto sa pribadong mga kompaniya.  Nga dugay nang gi-ulug-ulogan apan padayon nga nanagana, salamat sa di na kakatuohan sa atong kadagkoan sa kagamhanan, sa pagpalit sa nahibiling kabtangan sa Napocor.

            Kabahin sa ulug-ulog mao ang pasalig ngadto sa mga magpapatigayon nga limpiyo sa bisan unsang utang ang Napocor nga ilang mapalit.  Bahala na kon ang katawhang Pilipinhon, nga gipusposan nang daan sa mahal nga kuryente, maoy magbaguod pagbayad sa makalilisang nga utang sa Napocor.

-o0o-

            Sa labing uwahing ihap, niabot og P350 bilyones ang kinatibuk-ang utang.  Unsaon man intawon ni nato pag-impas?  Makadaog pa ba ta sa dugang buluhisan, nga mas makalilisang kay sa Evat, nga mao ray bugtong paagi pagbayad sa utang nga di ato?

            Kay ang labing dakong bahin sa utang sa Napocor nanukad sa di makiangayong kontrata nga ilang gisudlan uban sa independent power producers (IPPs).  Nga gibayran bisan kon ang ilang kuryente wa maggamit ug bisan kon ang ilang mga planta wa mag-andar.  Mao ray gidangat.  Giprito na tang daan sa mga kontratang nihatag sa IPPs og patigayon nga way alkanse ug way kinutobang ginansiya.  Karon isugba na sab ta sa impiyerno nga gidaoban sa labing kukhan nga mga tagduma sa kagamhanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com