Arangkada of Leo Lastimosa for December 31, 2008

                        PAGLINGI SA 2008

 

            Ang 2008 nakasaksi sa dakong katalagman sa mga Sugbuanon.  Ang pagkalunod sa MV Princess of the Stars nitay-og di lang sa nasud kon dili sa tibuok kalibotan.  Samtang nahitabo sa layo nga kadagatan sa Romblon, ang kinabag-an sa mga biktima taga Sugbo.  Apan ang mga Sugbuanon gawas nga nagbangotan nipasundayag sa talagsaong katakos pagsugakod sa bangis nga pagsuway.

            Inay tulisukon ang mga langit ug mahayan ang kahitas-an nganong ang atong mga kapamilya ang nabiktima, ang mga Sugbuanon nihangop sa tanang biktima.  Di lang sa pagkalunod sa barko kon dili sa tanang nakalas sa bagyong Frank.  Ug ang ilang kamanggihatagon nikaylap hangtod sa kasilinganang mga lalawigan.

-o0o-

            Dihang ang mga buhatan sa nasudnong kagamhanan igo pa lang nakugang ug ang mga tag-iya sa barko nagsige pa og tago, ang kagamhanan sa Dakbayan sa Sugbo nakatukod dayon og sentro pag-atiman sa kaparyentihan nga nangita sa mga pasahero sa barko.  Maong dali rang natingob ang mga pangalagad sa kagamhanan ug pribadong sektor dihang nabantang nang kinatibuk-ang bayhon sa makalilisang nga katalagman.

            Ang nagbangotan nga mga biktima sa kaulohan kinahanglan pang mokatkat og building una matubag ang ilang mga pangutana.  Ang mga biktima sa Sugbo gawas nga giatiman dayon ang tanang pakisayod gitanyagan pag kapasilongan, mga pagkaon, mga tambag, mga Santos nga Misa ug pangalagad legal.

-o0o-

            Angayng pasidunggan ang kadagkoan sa Dakbayan sa Sugbo nga gipangulohan nilang Mayor Tomas Osmena ug Bise Mayor Michael Rama.  Inay mamalikas sa pagpabaya sa Sulpicio Lines ug sa nasudnong kagamhanan, nipagamit sa mga tolda ug sa Cebu City Sports Center ug nipagawas sa ilang kaugalingong kuwarta pag-atiman dayon sa mga biktima.

            Gitanyag pa gyod nilang kahimanan sa Sugbo pagtingob pag-ila sa tanang patayng lawas.  Di lang sa mga pasahero sa Princess of the Stars kon dili sa tanang mga biktima sa Frank sa Kabisay-an ug Luzon.  Inay magbagulbol sa kabaho ug kadako sa responsibilidad, ang mga Sugbuanon nihangop sa kamatinabangon nilang Osmena ug Rama.

-o0o-

            Di kutob ra sa pangaliya ug pagsabot ang kinabag-an sa mga Sugbuanon.  Nga wa maigo sa katalagman.  Wa silay pupanaganang nihatag sa ilang kuwarta, pagkaon, sinina, tambal ug ubang hinabang alang sa mga biktima.  Naapod gyod ang kaliboan ka mga pamilyang naigo sa Frank sa amihanan ug habagatang Sugbo.

            Nagbaha pag-ayong mga hinabang sa mga Sugbuanon nga nisuyla pa ngadto sa silingang mga lalawigan.  Tungod sa Kapamilya Relief Campaign sa ABS-CBN Cebu ug hiniusang relief campaign sa mga sibyahanang sakop sa KBP Cebu Chapter, nakahatod mi og mga hinabang nga balor og P5 milyones ngadto sa Iloilo, nga maoy labing nagusbat sa bagyo.  Ang 2008 nakasaksi di lang sa makagisi sa kasingkasing nga pagbangotan kon dili sa matahom sang pasundayag sa way kinutoban nga kamanggihatagon sa mga Sugbuanon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 30, 2008

              GUGMA SA UMA

 

Kontrobersiyal nga local government unit nanghatag og kuwarta sa mga sakop sa media sa Sugbo.  Pipila sa nakadawat nisumbong dayon sa kadagkoan sa news organizations.  Nga nihukom pag-uli sa tanang kuwarta nga ilang nadawat sa unang adlaw sa trabaho sa bag-ong tuig.

            Pipila ka tuig ang nilabay, ang mga sakop sa media nga makadawat og kuwarta mag-iyahay pagtago sa mga "pinaskohan" gikan sa ilang kadagkoan.  Sa pipila ka kahugpongan, ang kadagkoan pa man gani ang nangunay pagpalista ug pagdawat sa kuwarta alang sa ilang mga sakop.

            Ang boluntaryo nila karon nga paghiusa pagsalikway sa giisip nga suburno maayong  tilimad-on sa kaligdong sa kinabag-an sa media sa Sugbo.

-o0o-

       Nahigugma ko pagbalik sa yuta.  Salamat sa umahan nga among naadtoan sa Balamban sa kasadpang Sugbo.  Ang kalapyo sa palibot, ang kahimsog sa tanaman ug ang nangalimyon nga huyuhoy nakapahinumdom nako sa mga umahan sa akong amahan sa amo pang pagkabata.  Mas nakasabot na ko karon ngano nga gidasig mi niya pagsunod sa iyang mga lakang pagtikad sa yuta.

            Wa ko mahibung nganong way usa namong iyang mga anak ang nagpabugkos sa uma.  Kay di maayo ang iyang kasinatian nga among nasaksihan.  Ang umahan nga iyang gipanag-iya sa Maramag, Bukidnon naigo sa agrarian reform ni Marcos.  Ang umahan nga iyang giduma sa Sagbayan, Bohol nabaligya human siya tikasi sa iyang saop.

-o0o-

            Lima ka ektarya ang umahan nga among nasum-okan (gidapit mi sa higala sa tag-iya nga among pinanggang tigpaminaw sa DYAB Abante Bisaya).  Tambok ug maanyag kaayong mga utanon ug mga prutas.  Kapin pa sa tuig sukad pagsugod og tikad apan nakasud na sila sa Carbon ug dagkong mga kompaniya.  Nibalibad hinuon sa higanteng resort sa Sugbo kay di pang kahatag sa tanang panginahanglan.

            Dakong bahin sa ilang ani mahurot sa ilang mga suki sa Balamban.  Kansang gidaghanon sa mga molupyo padayong nisulbong tungod sa paglambo sa mga industriya.  Ang nahibilin maoy ilang ilugsong sa dakbayan latas sa Cebu Trans-Central Highway.  Palapdan pang ilang operasyon ug pillion na lang ang mga utanon ug mga prutas nga mas halinon kay sa uban.

-o0o-

            Gamay ra ang puhonan sa tagduma sa umahan.  Apan nakahunat dayon.  Tungod sa iyang lapad nga kasinatian sa patigayon (opisyal siya sa niadto sa usa sa labing dakong kompaniya sa MEPZ). 

            Nga maoy wa sa ubang mga mag-uuma.  Labi nang beneficiaries sa CARP.  Ang pipila nga palarang nakapanag-iya sa gitikad nga luna gipasagdan sa kagamhanan.  Sukwahi sa gilatid sa balaod nga support services aron makabarug sa ilang kaugalingong mga tiil.  Dali rang gilamoy sa tigpatanto.  Naghuwaw intawon ang panguma kay gibagyo sa makalilisang nga utang.  Way laing kapilian ang mga mag-uuma gawas sa pagtahan sa ilang mga luna.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 2, 2009

              DAWAT SA TAHAS

 

       Unsaon nimo pagkumbinser ang usa ka tawo nga duna siyay kapuslanan?  Unsaon siya pagdasig pagtabang sa iyang isigkatawo?  Unsaon siya pagpahinumdom nga dunay maminaw sa iyang tingog?  Nga dunay matandog sa iyang pagpakabana?

            Unsaon nimo pagpasalig ang usa ka tawo nga wa siya mag-inusara?  Nga di siya magbinugtong pag-atubang sa mga pagsuway nga iyang mahiagoman?  Nga di krimen ang makiangayong pagbarug alang sa iyang katungod?  Nga di paghikog ni pagpakabuang ang pagsukol sa mga mapahimuslanon ug mga madaugdaugon?  Bisan unsa pa nila kadagko?

            Unsaon nimo pagpahigmata ang usa ka tawo nga kabahin siya sa katilingban?  Nga ang bisan unsay iyang buhaton, o di buhaton, may kahulogan sa kinabuhi sa uban?

-o0o-

            Mao ni ang mga pangutana nga naghamok nako isip magsisibya.  Labi na sa dakong bahin sa tuig nga bag-o lang natapos.  Unsa man tuod ang kapuslanan sa akong mga sibya?  Kon di kong kadapit sa pagtagad sa mga tigpaminaw, kapukaw sa ilang pagpakabana, kadasig nila sa pagtingog ug pagbarug ug kaawhag nila sa paglihok ug pakigbisog sa alang sa kalingdong?

            Wa ko mahasol ning mga pangutanaha sa unang mga tuig sa akong pagpanibya.  Sa sinugdanan, igo na nga mabatian ang akong tingog sa kahanginan.  Human sa pila ka tuig, igo na nga may naminaw sa akong mga sibya ug nakakita og kahulogan sa akong gihuptan nga mga baruganan.

-o0o-

            Samtang nagkadaghan ang akong mga uban, nagsugod kog pangutana sa akong kaugalingon kon kutob ba lang ko sa pagbasa sa mga balita?  Igo ba lang kong magsumay-sumay sa mga tinubdan sa balita?  Igo ba lang kong mohatag og luna sa mga timang ug tiyabaw sa katawhan—bahala na kon igo lang silang bungul-bungolan?

            Kon maghilas-hilas ko pagbarug isip tigpamaba sa dinaugdaog nga katawhan, magpakaaron-ingnon ba nga tibuok ang akong tingog?  O igo lang mobatbat sa pinalutaw nga mga pamahayag nga morang wali sa mingaw nga simbahan?  O mangahas pagwakli sa tanang panagana ug mangisog sa kinatumyan sa akong tingog pagsuway pagtay-og sa mga higanteng hubog sa gahom?

-o0o-

            Ika-25 ron nakong tuig isip magsisibya.  Nagsugod ko isip campus reporter sa DYLA niadtong 1984.  Ubang kabos nga katakos ug langgis nga tingog, akong gihulagway ang kahimtang sa mga tinun-an ug mga tulunghaan.  Nga way kalainan sa kinabag-an sa katawhan sa mas dako nga katilingban.

            Karon nga nagsugod na og kapawot ang akong tutonlan, matental ko sa pagpunit og mas dagkong hagit, paghimog mas dagkong gimbuhaton ug pagkab-ot og mas bugtawng katuyoan.  Apan inanay na kong nigakos sa kamatuoran:  Di ko mas ligdong ni mas utokan kay sa katawhan.  Ila ra kong gitahasan paghatag sa tukma nga kasayuran ug makiangayon nga baruganan.  Sila, di ako, maoy magbuot sa sunod nilang himuon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 29, 2008

                        PLANO SA PAPEL

 

            Papel ray gipasikaran sa duha ka adlaw nga pagtak-op ug pag-ayo sa unang taytayan sa Mandaue ug Mactan.  Ang mga tagduma way kasayuran sa kahimtang sa trapiko sa mga adlaw nga ilang gipili.  Wa magsusi unsay mga adlaw nga labing gamay rang mga sakyanan nga malangan.

            Ang labing haom untang mga adlaw pag-ayo sa taytayan—kon tinuod man nga di kapaabot sa Semana Santa kay kinahanglang gastuhon nang kuwarta karong tuiga—maong Disyembre 25 ug 26.  Kanus-a mingaw ang kadalanan kay namahuway ang mga Sugbuanon sa ilang panimay.  Mas daghang nabara sa ilang gipili nga Disyembre 27 ug 28 kay nagsugod na mang pangompra alang sa bag-ong tuig.

-o0o-

            Mao ni nahitabo sa kasagaran sa mga proyekto sa kagamhanan.  Gilusad nga way klarong pagtuon.  Ang mga nag-umol sa proyekto igo lang nag-irag-irag sa hunulhunol nilang mga lingkoranan.  Nagtamod sa way kahulogan nga mga numero sa mga papel nga gihikyad sa ilang atubangan.

            Pulos nagdali alang sa sunod nilang mga lakaw.  Pulos way panahon pagtuki unsa kakinahanglan ug kamakiangayon ang mga lakang nga ilang gipasiugdahan.  Pulos way pagpakabana kon makatabang ba gyod sa katawhan ang ilang gipasiugdahan.  O lain na sang pagwaldas sa buhis sa katawhan alang sa mga butang nga way kapuslanan.  Kansang bugtong katuyoan mao ra nga may ikapuno sa taphawng mga kuwentada kon paninglan na unsay bugti sa ilang gidawat nga dagkong suholan.

-o0o-

            Subo apan tinuod ang gikumpisal ni Jun Lozada atol sa imbestigasyon sa Senado sa iyang paglambigit nilang Pres. Arroyo ug sa iyang bana sa NBN-ZTE scandal:  Nga ang mga proyekto sa kagamhanan wa ipasikad sa panginahanglan sa katawhan; kon dili sa panginahanglan sa mga tigpasiugda.

            Mao diay nga nanguhong ang mga sports complex ug skywalks nga way nanggamit.  Kay ang mga nagpasiugda nag-apas ra diay sa tambok nga mga komisyon.  Apan wa gihapon ning kapugong nila pagpakayab sa higante nilang mga lapida.  Pag-angkon og kredito sa mga proyekto nga, gawas nga gigastohan sa kuwarta nga di ila, di sab alang sa kadaghanan.

-o0o-

            Mangiyugpos ug magpakahilom ba lang gihapon ta ning klarong tulis sa atubangan?  Kon di ta motiyabaw, mag-anad lang ang atong kadagkoan sa kagamhanan paghimo sa ilang katungdanan ug sa atong panudlanan isip gatasan sa ilang personal nga kabulahanan.

            Kitay nagbutang nila sa katungdanan.  Kitay nagbayad sa ilang suholan.  Kitay magbuot hangtod kanus-a sila nga magtungkawo sa gahom.  Kon gawas nga wa katuman sa tahas nga atong gisangon ngadto nila gikawkaw pa gyod ang atong hinagoan, di kaha maayo nga ato nang butangan og kinutoban ang ilang kamabudhion ug kamapahimuslanon?  Tugotan ba nato sila nga magpadayon pagbugalbugal sa katawhan?  O panahon nang pailhon nga mga suluguon lang sila sa tinuod nga Haring Lungsod?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 28, 2008

                        KUMBIRA SA KAPAMILYA

 

            TV Barn, ABS-CBN Cebu Broadcast Complex—Sa ikaduhang higayon karong tuiga, ug sa ikawalo nga higayon sa niaging upat na ka tuig, gipahigayon na sab dinhi ang "Kumbira sa Kapamilya."  Matag sumad sa DYAB Abante Bisaya sa Hunyo ug sa Sabado sa tungatunga sa Pasko ug bag-ong tuig, ang among mga tigpaminaw uban ang ilang bawon magtapok, maghimamat, mag-ila-ila ug molab-as ug mopalambo sa ilang panaghigala sa kahanginan.

            Bisan nagbunok ang uwan ganinang buntag, naghuot ang gatosan ka mga tigpaminaw nga gikan sa nagkalainlaing dakbayan ug kalungsoran sa Sugbo ug kasilinganang mga lalawigan sa Bohol, Leyte, Negros Oriental ug sa Mindanao.

-o0o-

            Ang Kumbira gisugdan pinaagi sa Santos nga Misa nga giduma ni Padre Bernard Oyao gikan sa among parokya sa Our Lady of Fatima Parish sa Basak, Mandaue City.  Wa magpahibawo ug hilom nga nitambong sa misa si Padre Nestor Atillo nga nadestino niadto sa Consolacion ug karon naa na sa Dakbayan sa Talisay.

            Nanghinaot mi nga mas molambo pa ang panagtambayayong tali sa ABS-CBN Cebu ug sa among parokya nga giduma ni Padre Joy Danao sa bag-ong tuig.  Duha nila ka misa matag Dominggo ang gisibya karong tuiga sa DYAB 1512 khz ug sa DYLS 97.1 mhz.  Gisibya sab namo ang ilang "Misa de Gallo" di lang sa Sugbo kon dili sa tibuok nasud ug tibuok gyong kalibotan.

-o0o-

            Nga maoy usa sa dakong nahitabo sa DYAB Abante Bisaya karong tuiga.  Human sa 13 ka tuig nga nia ri mi magtikaw-tikaw sa Kabisay-an ug Mindanao, sa usa ka pamilok ug salamat sa bag-ong teknolohiya mabati ug makita pa gyod ang among mga tulomanon sa bisan asang suok sa kalibotan nga dunay Internet access.

            Kon wa pa mong katultol sa DYAB Cebu Live Webcast, mabati ug makita mi pinaagi sa pag-click ning mosunod nga link:  http://tinyurl.com/abcebu.  Mahinabi ninyo ang ubang mga tigpaminaw pinaagi sa public chat box ug makatimang mo sa mga tulomanon pinaagi sa chat sa Yahoo ug MSN Messengers ug Google Talk, ang among account name dyab1512.

-o0o-

            Mao nga di lang ang gatosan nga nagpunsisok dinhi kon dili hasta nang mga Sugbuanon sa ubang kanasuran ang nakaapil sa kasaulogan.  Wa hinuon mi mas taas nga kable nga makainat sa webcam gikan sa announcer's booth paingon dinhi sa TV barn.  Mao nga mangayo mig pasaylo nga wa mapakita sa webcast ang mabulukong kumbira.

            Sa makausa pa, napugos na sab pagkanta ang DYAB anchors sama nilang Atty. Ina Asirit, Atty. Pat Acabodillo, Jeffrey Astillo, Bob Malazarte, Vilma Andales, Jenny Rica Vidad, Edgar Gutierrez, RC Dalaguit, Marlon Bellita, Edison delos Angeles, Ramil Ayuman, Ahmed Cuizon, Jun Tariman, June Perez, Tisha Ylaya, June Berongan, Juve Villar, Adrian Diongzon, Neda Avinante ug Dr. Fidelis Quiza.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 27, 2008

              BONUS PAPATING

 

            Maayo tingali nga sa di pa matapos ang tuig ipasabot sa lokal ug nasudnong mga opisyal sa kagamhanan ang makalilisang nga bonus nga ilang nadawat alang sa Pasko.  Akong namat-an og buot mao nga ang bonus maoy pahalipay sa maayong mga buhat sa mga kawani ug sa kadako sa ginansiya sa ilang mga kompaniya.  Nga di maangkon sa mga opisyal ug mga kawani sa kagamhanan:

·        Ang pangalagad sa mga opisyal ug mga kawani sa kagamhanan nagpabilin nga naapil sa mga labing salawayon—labi na sa natad sa kalangay ug kakurakot—sa tibuok kalibotan; ug

·        Ang kagamhanan hagbay rang nangwaldas sa kuwarta nga mas dako kay sa iyang kita.

-o0o-

            Ang kadako sa bonus nga gipiyestahan sa mga kawani sa nasudnong kagamhanan ug sa lokal nga kagamhanan labihan kalang-og.  Kon sud-ungon atubangan sa kakabos sa pangalagad nga ilang nahatag ngadto sa mga magbubuhis—nga kon simbako nakalimot sila maoy tinuod nga mga tag-iya sa kuwarta nga ilang giilogan—ug sa kadako sa alkanse sa budget nga ilang namugna.

            Kon may nahibilin sila nga bisan gamay na lang nga kauwaw, o bisan kaikog na lang, angay nga iuli ang matag usa ka dako nga ilang nadawat.  Hangtod nga mahatag na ngadto sa katawhan ang labing batakan nila nga mga panginahanglan ug mahugasan nang tanang transaksiyon gikan sa nangalisbo nga pangurakot.

-o0o-

            Dihang gipasigarbo sa Malakanyang nga P10,000 ang madawat sa matag kawani sa nasudnong kagamhanan, nitumaw ang kabalaka nga ang nasudnong mga buhatan ug ang mga barangay, lungsod, dakbayan ug lalawigan nga naninuod pagpatuman sa ilang mga proyekto wa nay igong savings nga ikapahalipay sa ilang mga kawani.

            Apan hapit tanang nasudnong mga buhatan ug local government units ang nakahatag sa bonus.  Ang uban wa pa gani kukaikog nga nagpabaha og mas dagko nga mga gasa—gikan sa hatag-bawi nga P12,000 sa Kapitolyo sa Sugbo ngadto sa P35,000 sa Talisay City ug P45,000 sa San Fernando.  Wa gyod diay mapili.

-o0o-

            Unsa man sab diay atong gipaabot?  Nga duna pay tinarung nga buhat ning atong kagamhanan?  Human nabisto ang lapad nga pagpanikas sa piniliay sa 2004 ug ang makalilisang nga mga kawat sa unang mga takna pa lang gani sa pagbanos nila sa gahom, magpaabot pa bat a nga mokalit lang silag kabut-an ug kaligdong?

            Ang mga pasangil sa pangurakot ug pahimus, inay tarungon pagtubag, way pupanagana nga gitabonan ginamit ang kinatibuk-ang makinarya sa kagamhanan—bahala nag nabuong nang kadungganan sa tanang demokratikanhong mga institusyon.  Ang katawhan inay maningil og kaangayan nangiyugpos lang ug naghinan-aw.  Mao nga ang mga nangyatak sa mga lagda ug ang mga nakakita apan nilingiw sa kalapasan, inay mangayo og pasaylo sa ilang pakauwaw, naningil na hinuon og bonus.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 24, 2008

              WALDAS SA PUNDO

 

       Nganong duna may sobra nga P11.6 bilyones ang nasudnong kagamhanan alang sa bonus sa mga kawani ug mga opisyal sa kagamhanan dayong tapos sa tuig?  Nga sa tibuok tuig nagsige man og pamalibad nga kuwang ang pundo alang sa labing batakan nga mga panginahanglan sa katawhan?

            Nganong wa may igong mga tambal, o bisan mga higdaanan na lang, sa mga tambalanan?  Nganong wa may igong classrooms, mga libro ug mga magtutudlo?  Nganong wa pa man matukod ang gisaad nga kadalananan ug mga taytayan?  Samtang nagpatas-anay ang nagkalainlain nga mga buhatan sa kagamhanan sa sobra nilang pundo alang sa bonus sa ilang mga opisyal ug mga kawani?

-o0o-

            Sa gisugyot nga P1.4 trilyones nga nasudnong budget alang sa 2009, sobra sa katunga ang gigapos na pagbayad sa langyaw nga mga utang.  Sa gamay na lang bahin nga nabilin alang sa way kinutoban nga mga gasto pagtubag sa mga panginahanglan sa katawhan, binilyon ka pesos pa gyoy makibhang alang sa pork barrel nga way klarong paingnan ug intelligence funds nga way klarong kuwentada.

            Sa ato pa, mumho na lang intawoy nahibilin alang sa tinuoray nga mga gastohan sa kagamhanan.  Apan ang kadaginuton na lang sa panudlanan wa kapugong sa mga tagduma sa nagkalainlaing mga buhatan pagtinihik pag-ayo sa gasto aron may dako pa nga mahibilin alang sa ilang mga pinaskohan dayong tapos sa tuig.

-o0o-

            Usa sa batakan nga sukdanan sa kaligdong ug katakos sa kagamhanan mao ang pagtilok sa nasudnong panudlanan aron igasto ug ipatuman sa tanang giumol nga mga proyekto ug mga programa.  Di tinubdan sa garbo, hinunoa sa kauwawan, kon may sobra sa panudlanan inig tapos sa tuig.

            Kay mahimong nagkahulogan kini nga wa mapatuman ang tanang mga proyekto ug mga programa nga pulos gitumong pagtagbaw sa mga panginahanglan sa katawhan.  Mahimo sab nga gipaburot ang mga banabana sa aktuwal nga gasto sa nagkalainlain nga mga buhatan.

-o0o-

            Mas law-ay pa gyod kon gituyo pagtanggong ang pundo aron nga di mahurot.  Bahala na kon padayon nga nagmingaw ang district hospitals samtang nangamatay ang ilang mga pasyente, nabuktot ang mga tinun-an sa makalilisang nga mga bayranan alang sa seguridad, tubig ug kuryente sa public schools, ug gipanggutom ang kinabag-an sa katawhan.

            Mao ni ang naandan sa pamunoang Arroyo.  Gihikawan sa labing batakan nga pangalagad ang labing daghan.  Aron lang pagtino nga mag-piyesta ang pipila sa Pasko ug bag-ong tuig.  Nga ang tinuod nga tuyo mao ang pag-ulog-ulog.  Aron nga pasagdan ang labing dagko nga mga nagtungkawo sa gahom sa mas dagko nila nga pahimus, mas bangis nila nga pangurakot ug mas maliputon nila nga pagtampok sa bukubuko sa kabos nga mga magbubuhis nga way kukaluoy nga gihimo nilang gatasan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 23, 2008

                   SUMBALIK SA BARKO

 

          Atubangan sa padayon nga pagtidlom sa presyo sa lana sa merkado sa kalibotan ug sa inanay nang pag-us-os sa plitehan sa mga sakyanan nga pamasahero, di kalikayan nga mosibaw sab ang awhag sa mga konsumidor nga laslasan ang plitehan sa mga barko.  Ang Marina (Maritime Industry Authority) nanghunaw dayon.  Sama sa ubang mga buhatan sa kagamhanan nipasabot nga wa na silay gahom pagtakda sa plitehan.  Kay deregulated na sab ang industriya sa mga barko.

          Sa ilang bahin, ang mga kompaniya sa barko niinsistir nga mas ubos na karon ang ilang plitehan.  Apan pasiunang pakisusi sa DYAB Radyo Patrol nagbutyag nga way us-os sa plite.  Igo lang silang nag-promo alang sa Pasko.

-o0o-

          Kon may mga kompaniya pa sa barko nga nagtuo nga makapatuyang sila pagpaburot sa ilang ginansiya ug moapas pang mga pasahero sa taas nilang plitehan, duna koy daotang balita alang nila:  Nabiyaan sila sa panahon.  Padayon nga nagtidlom ang gidaghanon sa ilang mga pasahero.  Madani lang pagbalik ang ilang mga suki kon paus-osan ang ilang plitehan ug palambuon ang kalidad sa ilang serbisyo.

          Salamat sa mas tulin nga pagtidlom sa plitehan sa mga ayroplano, ug sa dugang o bag-o nga mga ruta sa mga ayroplano gikan ug ngadto sa mga lalawigan nga nagsalig lang sa mga barko sa una, mas paspas nga makatilaw  ang mga kompaniya sa barko sa sumbalik sa ilang pahimus.

-o0o-

          Ang kamatuoran mao nga di nang kaginansiya ang mga barko kon magsalig lang sa mga pasahero.  Kasagaran sa ilang mga pasahero hagbay rang nikagiw.  Tua na karon magpunsisok sa baratong flights sa mga ayroplano.  Naanad sila sa kakabos sa serbisyo sa mga barko mao nga pipila ray nikiha sa kahasol ug kalangay ug pagkatanggong sa mga tugpahanan.

          Ang gisaligan ron sa mga kompaniya sa barko mao ang mga kargamento.  Maong di kahibudngan nga dunay mga barkong pamasahero nga pipila ray pasahero.  Apan nag-awas bisan ang cabins sa mga kargamento.

-o0o-

          Gawasnong merkado maoy labing kasaligan nga alyado sa mga pasahero.  Apan di ni igong sukaranan nga mangiyugpos na lang ang Marina ug ubang mga buhatan sa kagamhanan nga gitahasan pagpanalipod sa publiko.  Daghang kalapasan nga nahimo ang mga kompaniya sa barko nga angayng pahamtangan og dinalian nga silot.  Nga di kinahanglan nga siyam-siyaman ang mga pasahero pagpaabot sa hingpit nga pagtikyaob sa ilang patigayon.

          Dako ang kahigayonan nga ang itudlo nga sunod nga administrador sa Marina gikan gihapon sa Sugbo.  Apan kon tinuod ang pasangil ni kanhi administrador Vic Suazo, nga kasagaran sa mga opisyal sa Marina sa Sugbo ug Central Visayas naa sa payroll sa mga kompaniya sa barko, mao nga padayon nga nakalutaw ang mga lungon sa kadagatan, manguros na lang tang daan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 22, 2008

                   TINUOD NGA ALAS

 

          Di si Barack Obama.  Ni si Presidente Arroyo.  Kon dili ang konsumidor.  Di ang labing gamhanan nga mga opisyal ni mga kagamhanan sa kalibotan.  Kon dili ang way ngan ni dagway nga mga konsumidor.  Ang makasulbad sa kalibotanon nga krisis sa ekonomiya. 

Ang tanan nga gisugyot ug gipatuman nga mga sulbad sa labing dako nga krisis sa ekonomiya sa atong panahon pulos gitumong pagkumbinser sa mga konsumidor sa paggasto.  Ang pagbuak sa mga alkansiya ug pagbuhi sa tinipigan nga kuwarta sa labing gagmay, nga maoy labing daghan, nga mga konsumidor maoy giisip nga yawe pagbuhi pagbalik sa kalibotanong ekonomiya.

-o0o-

          Ang tanang nangangkon nga mga eksperto sa ekonomiya, nga nagtinabangay na karon pagsulbad sa labing grabeng paghagsa sa kalibotanong ekonomiya sukad sa Great Depression sa 1930s, naglumba pagpatuman sa nagkalainlain nga matang sa bailout sa nahagsa nga mga bangko ug mga industrisya.  Nagbuwa-buwa ang ilang mga baba sa mga termino nga sila ray makasabot.  Apan ang ilang kalamposan o kapakyasan nag-agad sa lihok sa hut-ong sa katawhan nga di kaambas sa ang-ang sa ilang kaalam ug katigayonan.  Nga gipaabot nga mag-agad-agad lang bisan unsay ilang sugo.

          Karon ang konsumidor nay hawod.  Ang iyang paggasto o di paggasto maoy makapabangon o makapahagsa sa kalibotanong ekonomiya.

-o0o-

          Kon tipigan sa mga konsumidor ang ilang kuwarta mahagsa ang ekonomiya.  Way mga produkto nga mahalin, way mga serbisyo nga mabayran ug way patigayon nga makalihok.

          Bisan kon ang mga konsumidor ra say maigo sa paghagsa sa ekonomiya—silay maibanan o mawad-an gyod og trabaho, silay masakmitan og kabtangan o mapapahawa gyod sa ilang mga pinuy-anan—igo na nga nakaamgo sa ilang gahom.  Nga sila diay ang tinuod nga alas.  Nga di diay sila inutil nga tigpaniid lang sa salida sa higanteng mga magpapatigayon.  Nga sila diay ang tinuorayng tinubdan sa labing dagkong katigayonan sa kalibotan.

-o0o-

          Hinaot nga ang konsumidor di na motahan sa iyang kahawod.  Hinaot nga bisan unsa niya kayano ug kakabos di na siya moduko lang ug magpaawot sa mga tigpaka aron ingnon.  Kon ang mga konsumidor maoy makahaw-as sa kalibotan gikan sa krisis, angay sila nga patingugon.  Angayng patalinghugan ang ilang hunahuna.  Ug tahuron ang ilang baruganan.

          Sa ato pa, ang mga konsumidor di na angay nga modawat lang bisan unsay ihukad sa mga merkado.  Sila nay magpili unsay ilang paliton.  Sila nay magbuot unsay ilang gastohan.  Tungod sa ilang kadaghan, sila nay mohukom kinsay gantihan.  Ug kinsay silotan.  Di na diay sila kutob lang sa paghilak atubangan sa pinadaylang nga mga pagpahimus ug pagpamintaha.  Mahimo na diay nila nga badlungon ang kahakog.  Ug pasidunggan ang mga naningkamot alang sa labing dakong kaayuhan alang sa labing daghan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 21, 2008

                        ATONG PLAZA

 

            Plaza Sugbu—Ang Plaza Sugbu bukas.  Bisan kinsa makasud.  Lokal o langyaw nga mga turista.  Mamaligyaay og kandila.  Tinun-an nga nangita og libreng wifi.  Anak sa singot nga gustong mopahuway.  Deboto ni Sr. Sto. Nino nga gikan pa sa Basilica.  Bata nga nagpaabot sa iyang ginikanan nga kawani sa City Hall.  Bisan kaatbang sa mayor.

            Ang Plaza Sugbu way koral.  Way surveillance cameras.  Way loud speakers nga molubong sa pakigpung sa mga nagprotesta.  Ang tibuok palibot way lama sa pagdumot.  Ni bisan gamayng lama sa pagpanggukod.

            Ang Plaza Sugbu puno sa kasaysayan.  Sa mahigalaong makasaysayanong mga tigbayon.  Mora gyod og ang karaang Kapitolyo sa Sugbo.

-o0o-

            Nag-umbaw sa Plaza Sugbu ang higanteng bayhon sa Cebu City Hall.  Karaan nang tigbayon.  Apan lab-as, hamis ug matahom kaayo ang panagway.  Salamat sa P120 milyones nga gasto.  Nga ang dakong bahin hinabang gikan sa nasudnong kagamhanan.  Yano.  Ligdong.  Mapuslanon.

            Lahi sa ubang tigbayon.  Nga managlahi ang banabana sa gasto.  May namasangil nga kapin sa P1 bilyon.  May nangugat nga kapin ra sa P800 milyones.  Ambot pila gyod.  Kay may mga utang pang wa kabayri.  Ug ang dugay nang gipangayo nga kuwentada nga wa pa mahatag.

Bisan pila pay gasto, ang Sugbuanong mga magbubuhis maoy nabuktot.  Sa tigbayon nga nabuslot ug nangliki na.  Ug maihap lang sa tudlo ang mga higayon nga kapuslan.

-o0o-

            Dali rang sabton nganong way koral, cameras ug higpit nga mga pagdili ang Plaza Sugbu ug City Hall.  Kay ang mga tagduma wa mahadlok sa ilang mga kaatbang.  Wa malisang sa ilang anino.

            Layo ra sang kahigayonan nga sulngon sila sa mga demonstrador.  Lisod protestahan ang mga milagro ni Sr. Sto. Nino.  Bisan ang kamakasaysayanon sa Magellan's Cross.  Ni ang kadako sa wanang nga mahinangpong nigakos sa mga turista ug mga molupyo.

Gawas pa, ang mga tagduma naghupot sa tinuod nga alas batok sa kasilag sa mga magbubuhis:  Wa sila magdikidiki paghatag og kuwentada sa ilang mga transaksiyon.

-o0o-

            Mao nga kon ganahan kang mosuroy karong Pasko, ug di gustong mabanghagan, o  ma-insultohan, o malilian, mas mahigalaon dinhi sa downtown kay sa uptown.  Mas gawasnon ang imong lihok sa sud ug sa gawas sa City Hall.  Mas malipayon ang mga kawani sa City Hall.  Bisan gamay ang ilang bonus.  Kay wa man pakapini og pamuyboy.

            Ang Plaza Sugbu, gawas nga mas duol sa simbahan, mas duol sab sa pantalan.  Mas layo sa bilanggoan.  Mas daghan ang pangalagad.  Kay sa patigayon.  Wa apikiha ang panginabuhi sa mga kabos.  Ang bugtong gipamaligya mao ang mga kandila.  Wa negosyoha ang katigayonan sa atong katiguwangan.  Ni ang kaugmaon sa atong mga bata.  Ug, kon simbako wa pa gyod ka makumbinser, libre ang parking.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 20, 2008

                        LUOK SA LANA

 

            Ang P2 nga us-os sa presyo sa lana nga gipatuman sa tulo ka higanteng mga kompaniya sa lana sa ilang mga produkto nisunod sa padayon nga pagtidlom sa presyo sa lana sa merkado sa kalibotan, sa piket nga gilusad sa militanteng transport groups sa ilang ulohang mga buhatan ug laing hugna sa pangasaba nga ilang nadawat gikan sa Department of Energy.

            Ang P2 nga laslas labihan rang gamaya kon itandi sa kadako sa hagbong sa presyo sa lana sa merkado sa kalibotan human sa kataposang hugna sa laslas sa produksiyon nga gipahibawo sa natarantar nang mga sakop sa OPEC.  Labihan na ining uwahia.  Niadto ra unta.  Ug kinahanglang pun-an pa.

-o0o-

            Sa akong pagsuwat ini, ang presyo sa lana nitidlom na ngadto sa $36 matag baril.  Nawad-an og $6 ang matag baril sa lana duha ka adlaw human sa labing dakong laslas nga nauyonan sa OPEC sukad natakda ang quota sa ilang produksiyon niadtong 1982.  Nitidlom nig $13 sukad niadtong Lunes kanus-a nasaksihan ang kataposang hunat sa presyo samtang nanganti ang OPEC sa labing dakong laslas sa ilang produksiyon.  Nitibugsok na og $111 sukad sa paglayat sa presyo ngadto sa $147 niadtong Hulyo ning tuiga.

            Sa ato pa, wa gyoy laing kapaingnan ang mga kompaniya sa lana.  Nawad-an na sila sa tanang panagang paglikay ug sa tanang lutsanan paglangay sa mas dakong us-os sa presyo sa ilang mga produkto.

-o0o-

            Salamat nga sa kataposan nakaplagan na sa transport groups ang ilang tingog.  Ang ilang pagprotesta batok sa mga kompaniya sa lana mas tukma kay sa ilang pagwelga nga makapahasol sa mga pasahero.  Nga sama nila mga biktima sab sa way kukauwaw ni pupanagana nga pagpaburot sa ginansiya sa lana.

            Angay sang apilon nila pagprotesta ang kagamhanan.  Nga klarong kakonsabo sa hakog nga mga kompaniya sa lana.  Kay ang paugat nga pagpabiling taas sa presyo sa lana nagtino man sab nga magpadayon ang piyesta sa kagamhanan pagkolekta sa makalilisan nga expanded value added tax (EVAT) gikan sa matag litro sa lana.

-o0o-

            Mas lisod na karong sabton ang padayon nga pagpangiyugpos sa Malakanyang atubangan ning hubo nga pagpahimus sa mga kompaniya sa lana.  Ang ilang pag-ulug-ulog sa katawhan ug taphaw nga pangasaba sa mga kompaniya sa lana di nang katabon sa tinuod nilang bulok.

            Ang DOE nisalikway sa kuwentada sa NEDA nga mas ubos na unta ang presyo sa lana karon.  Ang lokal nga mga opisyal sa DOE nanalipod pa man gani sa kaligdong sa mga libro sa mga kompaniya sa lana.  Mas salikwaot ang postura ni Presidente Arroyo.  Nagpatuo nga nagdugo ang iyang kasingkasing alang sa mga kabos.  Apan gipasagdan lang ang mga kompaniya sa lana nga way kukaluoyng niluok sa kinabag-an.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 19, 2008

              SILOT SA LANA

 

       Ug natinuod ang mga pangagpas nga padayong motidlom ang presyo sa lana sa merkado sa kalibotan.  Bisan sa labing dakong laslas sa produksiyon nga gipahibawo sa OPEC.  Sukad sa pagsugod pagtakda og quota sa ilang produksiyon niadtong 1982, wa pa makalaslas ang OPEC og 2.2 milyones ka baril sa ilang inadlaw nga produksiyon sa lana.

            Inay molumpayat, nisamot hinuon paghagsa ang presyo.  Gikan sa $45 matag baril niadtong Lunes, nitibugsok ang presyo ngadto sa $40 samtang nagsuwat ko ini.  Ang tuyo sa OPEC mao ang pagpakugang sa merkado.  Apan silay nakugang sa gihabugon sa pagkahagbong sa merkado sa produkto nga maoy labing gisaligan sa ilang mga ekonomiya.

-o0o-

            Nganong napakyas man ang labing dako nga laslas sa produksiyon sa OPEC pagpasaka pagbalik sa presyo sa lana?

·        Kay sukad pa niadto gikaintapan nang 13 ka mga nasud nga sakop sa OPEC nga maayo lang sa pagarpar apan mag-iyahay lang paglapas sa quota sa produksiyon nga ilang gikasabotan;

·        Tungod sa nagusbat nilang mga ekonomiya nga hingpit nga nagsalig sa mga dolyar gikan sa lana, mas matental ang mga sakop sa OPEC pagpalambo pa sa ilang produksiyon sa pangindahay nga bisan sa kaubos sa presyo madugangan ang ilang halin; ug

·        40% ra sa merkado sa lana ang gikontrolar sa OPEC mao nga ang wa pagdason sa ubang kanasuran sa ilang paglaslas sa produksiyon sa lana makapadayon sa pagtibugsok sa presyo.

-o0o-

            May mga eksperto na nga nagagpas nga molugapak ang presyo sa lana ngadto sa $35 matag baril sa di pa matapos kining tuiga.  Sukwahi sa pangangkon sa OPEC nga maalkanse sila sa dakong pagtidlom sa presyo, gibisto sa mga tigpaniid sa industriya nga ginansiya ra nilay maibanan.  Kay digay rang nabawi ang gasto sa pagtukod sa mga tinubdan sa lana sa tungatungang sidlakan kapin sa 20 ka tuig nang nilabay.

            Nindot unta kaayong pikatan ang OPEC.  Human sa way kinutoban nilang pagdaugdaog sa kalibotanong mga konsumidor sa lana, nga nagpatuyang lang sila pagpaburot sa ilang ginansiya agad sa mga kapritso sa ilang kadagkoan, karon nisumbalik nang ilang kabuang.  Apan ang mas makalilisang nga krisis sa kalibotanong ekonomiya nga nakapaleksiyon nila moigo sab natong tanan.

-o0o-

            Wa na gyoy nahibilin nga lutsanan ang higanteng mga kompaniya sa lana sa Pilipinas sa paglansang sa mas taas nga presyo sa ilang mga produkto.  Kinahanglan na silang mopatuman og tiningob nga mas dako nga laslas sa presyo sa di pang Pasko.  O labing dugay sa di pa matapos kining tuiga.

            Ang pag-us-os sa konsumo nakapatidlom man gani sa presyo sa merkado sa kalibotan, unsa na kaha sa presyo dinhi sa ato?  Ang masuk-anong katawhan nahibawo na unsaon pagsilot ang mga kompaniya sa lana.  Nga di nang kaikyas bisan pag kakonsabo nilang kagamhanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com