Arangkada of Leo Lastimosa for October 1, 2008

            LAKTOD NGA FORECAST

 

            Kon wa ka nang kasabot sa kahimtang sa panahon, wa ka mag-inusara.  Tungod sa labihang kaalimuot sa nangaging mga adlaw, daghang nakalitan sa way kinutoban nga pagbunok sa uwan sukad sa niaging gabii.  Nga tungod diay sa bagyong Pablo nga nipuntirya sa atong silingang mga lalawigan sa silangang Kabisay-an.

            Naanad man gud ta niadto nga sa panahon sa tinguwan, motidlom ang temperature.  Apan karon dunay mga adlaw nga bisan nagbunok ang uwan magkadusingot ta sa singot tungod sa kaigang.  Gipasidan-an ta sa Pagasa nga human ni Pablo duna pay laing upat ka bagyo nga mosud sa nasud sa di pa matapos ning tuiga.  Di hinuon ni garantiya nga motugnaw nang nagkaduol nga Pasko.

-o0o-

            Ang pagkaguba sa mga linya sa telepono sa Pagasa-Mactan sa nangaging mga adlaw nakapabalaka sa mga Sugbuanon.  Kay di na nilang katawgan ang opisyal nga tinubdan sa kasayuran, labi na kon magdaot ang kahimtang sa panahon.  Apan alang namong mga sakop sa media, bisan di na namo matawgan ang Pagasa Mactan, sayon ra kaayong pagtultol sa ilang website (http://www.pagasa.dost.gov.ph/) nga kanunayng may lab-as nga updates.

            Maong mapaubsanon ming mosugyot sa Pagasa sa pagpangita og mas laktod ug baratong paagi pagpakatap sa dinaliang mga pasidaan sa umaabot nga mga katalagman.  Makadaot sa nasud ug sa katawhan kon padayon silang magsalig sa ilang lokal nga mga buhatan.  Nga di gani diay nilang kahatagan sa labing batakang kahimanan.

-o0o-

            Niay pipila sa mga paagi pagpakatap sa forecasts ug weather bulletins sa Pagasa nga di kinahanglang mogasto ang kagamhanan og bisan usa ka dako:

·        Maghimo ang Pagasa og email group nga maglakip sa tanang kompaniya sa barko ug ayroplano, mga buhatan sa coast guard ug ubang mga ahensiya sa kagamhanan, mga magsisibya ug ubang hut-ong sa katilingban aron mapada ang updates sa usa lang ka click;

·        Mahimo ganing ang email updates patabanan og MP3 files sa ilang forecast aron nga mao na lay ibalik-balik pagsibya sa radyo ug telebisyon, o Jpeg files sa mapa sa agianan sa bagyo aron mapagawas sa mga pamantalaan.

-o0o-

            Sakto ang mga tigpaminaw sa Arangkada sa DYAB Abante Bisaya:  Ang gisugyot nilang House Speaker Prospero Nograles ug Senador Richard Gordon mao ang pagdoble sa buhis nga gipatong sa text messages.  Ang phone cards o electronic load gipahamtangan nang daan og 12% nga Evat.  Ang 20 sentabos nga gisugyot ni Nograles ug ang 50 sentabos nga gisugyot ni Gordon maoy buhis sa gibuhisan nang daan.

            Segun pang Thads Bentulan, ang utok sa Hyperwage theory, nipakisama sa eskandalo sa pagbuhis sa imong pagkaon sa burger nga gisagpa nang daan og Evat; o pagbuhis sa imong pagpasiga sa suga ginamit ang kuryente nga nagtangag nang daan og makalilisang nga Evat.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 30, 2008

            BUHIS SA TEXT

 

            Once more with feeling, gibanhaw ang nangalisbong sugyot sa pagbuhis sa text.  Ning higayona, gipakapinan og pahumot.  Ang buhis nga makolekta gikan sa minilyon ka text messages ibubo sa mga panginahanglan sa kahimsog ug edukasyon.  Nanghinaot sila nga ang kalang-og sa dugay rang gibasura nga sugyot matabonan sa kadako sa panginahanglan pag-atiman sa batakang mga panginahanglan.

            Tinuod nga napasagdan ang kahimsog ug edukasyon.  Apan di ni atraso sa minilyon ka texters sa nasud.  Nangamatay ang mga pasyente nga wa matambali ug napasagdan ang minilyon ka mga tinun-an tungod sa pagpabaya ug pangurakot sa kagamhanan.  Way labot ang kabos nga texters nga gusto nilang kilkilan.

-o0o-

            Ang duha ka mga tigpasiugda pagbanhaw sa buhis sa text mao silang House Speaker Prospero Nograles ug Senador Richard Gordon.  Managlahi hinuon ang ilang sugyot.  Niawhag si Gordon nga P0.50 sa matag text igahin alang sa kahimsog ug edukasyon; samtang si Nograles niingon nga igo nang P0.20 matag text.  Gibanabana ni Nograles nga makatigom ang kagamhanan og P340 milyones matag adlaw gikan sa gibanabanang 1.9 bilyones ka text messages nga mapada matag adlaw.

            Si Gordon nisugyot nga ang pundo dumalahon sa bag-ong tukuron nga ahensiya, ang Health and Education Acceleration Program (HEAP) Corporation.  Apan alang ni Nograles mahimong ang DOH ug DepEd ang moduma sa trust fund nga alang lang gyod sa kahimsog ug edukasyon.

-o0o-

            Ang pait nga kamatuoran mao nga ang dakong pundo nga giapas nilang Gordon ug Nograles magikan sa namiyahok nang bolsa sa inosenteng texters.  Di mahitabong um-umon ni sa higanteng mga kompaniya sa telepono—ipasa lang gihapon ngadto sa mga konsumidor.

            Maglisod sila pagpasabot nganong, sama sa naandan, ang kabos nga mga magbubuhis maoy tulison sa atubangan.  Ang kapakyas pagpalambo sa atong mga tambalanan ug mga tulonghaan wa magumikan sa kakabos sa nasudnong panudlanan.  Kon dili tungod sa pagpalabi sa kadagkoan sa kagamhanan sa pagwaldas sa buhis alang sa ilang mga laag ug ubang mga kapritso.

-o0o-

            Dakong insulto ning lakang nilang Gordon ug Nograles kay gipasikad sa pagtuo nga nag-usik-usik lang ang texters sa ilang kuwarta.  Nga way kapuslanan ang ilang gipadang mga mensahe.  Busa mirisi nga buhisan.  Wa gani sila magsusi nga nidangop ang texters sa bag-ong teknolohiya tungod sa pakigkonsabo sa kagamhanan sa telcos pagpaburot sa bayranan sa naandang telepono, nga usa sa labing taas sa tibuok kalibotan.

            Mas dakong insulto ang ilang pagpasa ngadto sa mga magbubuhis sa responsibilidad pagpalambo sa kahimsog ug edukasyon.  Kabahin silang Gordon ug Nograles sa pamunoan nga napakyas paghatag ning batakang mga pangalagad.  Inay mangayo og pasaylo, ang mga biktima na man hinuon sa ilang pagpabaya ug pagbudhi sa ilang mandato mao ang way kukaluoy nga gidakdakan sa makapabughat nga palas-unon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 29, 2008

          BROADCAST CODE

 

          Nag-abot ang unang hugpong sa mga magsisibya sa Sugbo nga mokuha sa accreditation examination sa KBP ginamit ang bag-ong "Broadcast Code."  Nga naumol sa nasudnong liderato sa KBP sa niaging tuig.  Malampuson ning nihiusa sa mga probisyon sa buwag nga Radio Code ug TV Code niadto.  Ang mga probisyon sa advertising gitangtang hinuon.  Aron nga mahimong kabahin sa padayong giumol nga "Advertising Code."

          Ang tinuig nga pasulit gitakda sa sunod buwan.  Ang panag-abot sa mga magsisibya gihimo sa Sacred Heart Center atol sa accreditation seminar nga giduma ni Atty. Cynthia Barte sa RMN, ang legal counsel ug pangu sa Education Committee sa KBP Cebu.

-o0o-

          Kasagaran sa mga nanambong mao ang batan-ong mga magsisibya sa AM ug FM radio stations.  May pipila ka beteranong mga magsisibya nga wa pang kakuha sa pasulit.  Ang ilang kasibot nga naminaw ni Atty. Barte ug ang kalidad sa ilang mga pangutana makahatag og sukaranan sa paglaom nga molambo pang kaligdong sa kinabag-an sa mga naglihok karon sa industriya.

          Nitambong sab sa kalihokan ang nabantog nga si Max Andrino sa RPN 9, nga maoy bag-ong Standards Authority Officer sa KBP Cebu.  Siyay napuli ni kanhi KBP Cebu Chairman Edward Abad, nga nilalin na ngadto sa Estados Unidos kuyog ang tibuok niyang pamilya.  Isip SA officer, si Max maoy mangu sa hiningusgang paningkamot pagpatuman sa matag titik sa "Broadcast Code."

-o0o-

          Ang bag-ong kodigo mas nipis kay sa nangaging mga kodigo.  Apan mas bug-at ang mga silot nga gipahamtang sa mga kalapasan.  Pananglitan, ang unang mga kalapasan sa nangaging mga kodigo gisilotan lang og pasidaan; apan ang unang mga kalapasan sa bag-ong kodigo nagtangag dayon og P5,000 nga multa.

          Ang mga probisyon sa bag-ong kodigo naglakip sa text messaging (ang magsisibya responsable sa text messages nga iyang basahon sa kahanginan); pag-cover sa mga krisis sama sa pagsakmit sa Manila Pen (di mobabag sa kalihokan sa kapolisan ug gitugyan sa media organizations unsaon pagpakatap ug pagpanalipod ang ilang mga sakop); ug blocktimers (responsable ang sibyaanan sa bisan unsang ipanulti sa binayran nga tulomanon).

-o0o-

          Ang yawe sa hingpit ngaa pagpatuman sa "Broadcast Code" mao ang pag-abag sa mga tigpaminaw sa radyo ug tigtan-aw sa telebisyon.  Kon motabang sila sa pagbantay ug kon isang-at dayon ngadto sa SA ang ilang mga reklamo, way kalapasan sa mga magsisibya nga makalusot ug malimpiyo nang kahanginan gikan sa iresponsable nga mga sibya.

          Kon gusto kang motabang pagbantay sa industriya sa pagpanibya, sayon ra ang pagkuha og libre nga kopya sa "Broadcast Code."  Maka-download ka ini gikan sa bag-ong website sa KBP (http://www.kbp.org.ph/).  O mangayo kag soft copy pinaagi sa akong email address sa ubos.  Mahimo ni nimong ipakatap ngadto sa ubang nagpakabana nga mga konsumidor sa media.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 27, 2008

            VILLAR UG NOGRALES

 

            Marcelo Fernan Press Center, Sudlon, Lahug, Cebu City—Si House Speaker Prospero Nograles, nga maoy dinapit sa KBP Media Forum dinhi,  nipahibawo sa labing bag-ong mga kalamboan sa kontrobersiyal nga mga balaodnon mahitungod sa media nga padayong gituki sa mga kongresista:

·        Ang "right to reply" bill alang lang sa mga balita ug di mapahamtang batok sa mga lindog sa pamantalaan o komentaryo sa radyo ug telebisyon;

·        Ang decriminalization sa libelo naglakip sa probisyon nga ang reporter, kolumnista, o komentarista ray ikiha, wa nay apil ang editors, publishers ug station managers; ug

·        Supak ang mga kongresista sa sugyot nga ang kagamhanan nay molisensiya sa mga sakop sa media.

-o0o-

            Atubangan sa kahadlok sa media nga makalusot na gyong right to reply bill, kay naaprobahan na man sa Senado ang ilang bersiyon sa balaodnon, si Nograles nipalili og dakong konsuylo sa kampanya batok sa balaodnon:  Ang mga abogado sa Kongreso may seryusong pagduda kon wa ba ning kalapas sa batakang balaod.  Nga nagdili sa prior restraint ug ubang paagi paglugpit sa kagawasan sa prinsa.

            Gipasabot ni Nograles nga di siya mosugot nga makapasar silag balaodnon nga manghilabot sa kagawasan sa media.  Apan sa samang higayon gusto sab nilang hatagan og dangpanan ang mga naigo sa sayop nga mga balita nga way kahigayonan nga makapanalipod sa ilang kaugalingon.  Matod ni Nograles mahimong wa ni mahitabo sa Sugbo, apan mao ni nahiagoman sa mga naigo sa media sa mga dapit nga gikontrolar sa, ug klaro kinsay iyang gipasabot, "teroristang mga politiko."

-o0o-

            Mao ni labing unang pag-atubang ni Nograles sa mga sakop sa media sa Sugbo.  Gidawat niya ang pagdapit sa KBP Cebu Chapter tungod sa tabang nilang House Deputy Speaker Raul del Mar ug Kongresista Antonio Cuenco.  Ang media forum kabahin sa pagsaulog sa Cebu Press Freedom Week ug sa Cebu Broadcasters Month.  Gawas sa mga sakop sa media, nitambong sab ang mga tinun-an sa UP ug UV.

            Wa kalikay si Nograles sa mga pangutana wa ba siya mangambisyon nga mag-senador.  Labi na nga nagda siyag press kits nga dunay iyang hulagway.  Apan gitataw niya nga mag-campaign manager lang siya sa Lakas-CMD sa piniliay sa 2010.  Ug gihangyo niyang media pagpaabot sa kasayuran ngadto sa higpit niyang karibal nga si Davao City Mayor Rodrigo Duterte.

-o0o-

            Gidapit sab namo sa kalihokan si Senate President Manuel Villar.  Aron nga ang mga pangu gyod sa duha ka bay balaoranan ang makadungog sa mga sentimento sa media.  Apan nibalibad si Villar tungod sa krisis karon sa iyang liderato sa Senado.

            Wa katabang sa iyang kawsa ang pagpakita ni Villar sa USJ-R niadtong Huwebes.  Igo lang nisugilon sa iyang kakabos ug kadato.  Apan nagdumili pagtubag og bisan unsang pangutana.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 26, 2008

            ILHA ANG MEDIA

 

            Ning nagpadayong pagsaulog sa Cebu Press Freedom Week ug sa Cebu Broadcasters Month, ang duha ka kalihokan nga akong natambongan—ang Mandatory Continuing Legal Education (MCLE) sa IBP Cebu City ug IBP Cebu Chapters sa Grand Convention Center sa niaging semana ug ang "Reaching Out to Newssources:  Putting Out the Fire" sa Marcelo Fernan Press Center gahapon—pulos nasentro sa relasyon sa media uban sa nagkalainlaing hut-ong sa katilingban.

            Nakugang ko pagkahibawo nga sa duha ka kalihokan karong buwana ug sa susamang kalihokan sa nangaging katuigan, managsama ang mga pangutana ni bisan kinsang sektor nga among gikaatubang:  Unsaon nila pagkuha sa makiangayong pagtagad sa media sa mga kontrobersiya nga ilang giatubang o kalihokan nga ilang gipasiugdahan?

-o0o-

            Ang tubag:  Way panahon ang media alang nilang tanan.  Way igong reporters ug oras ang mga sibyaanan sa radyo ug telebisyon alang sa tanan nilang kalihokan ug mga pamahayag.  Bisan ang mga pamantalaan nga mas daghan og reporters way igong luna alang nila.  Mao nga ang press conference mahitungod sa bag-ong paagi pagpananom og tipasi mahimong biyaan kon may alarma sa sunog o tulis nga moulbo.

            Wa ni magpasabot nga di ganahan ang media nga maminaw nila.  Ang mas dinaliang mga balita maoy kasagaran nga palabihon tungod sa mga limitasyon nga nahisgutan sa ibabaw.  Inay tulisukon ang media nga mas ganahan gyod sa dugo ug eskandalo, daghan silag mahimo pagpalambo sa ilang kahigayonan nga maatiman sa media ang lehitimo nilang mga kawsa.

-o0o-

            Una nilang mahimo mao ang pagsubay sa kalendaryo sa media:  Unsang orasa ang mga balita?  Ang mga komentaryo?  Ang mga tulomanon sa agrikultura, patigayon, showbiz, drama, komedya ug tambag?  Sa mga pamantalaan, unsang mga adlawa manggawas ang unsang mga balita, lindog ug sugilanon?  Way kahigayonan nga mahisgutan ang tipasi sa komentaryo sa away nilang Villar ug Lacson.  Apan mahimong maoy unang mahisgutan sa tulomanon sa panguma.

            Mas dako sang kahigayonan nga maapil ang di kontrobersiyal nilang kalihokan sa mga adlaw nga mingaw sa kontrobersiya.  Pananglitan, niadtong unang mga adlaw human nalunod ang MV Princess of the Stars, lisod birahon ang media gikan sa Action Center alang sa inugurasyon sa usa ka classroom.

-o0o-

            Lain nilang mahimo mao ang pag-ila-ila sa mga sakop sa media.  Kinsa ang reporters sa unsa nga beat ug unsay ilang cell phone numbers ug email addresses?  Unsang orasa ang ilang deadline?  Gawas sa text, maistorya ba sila pinaagi sa YM?  O tingalig may account sila sa Skype?  O Friendster?

            Angay sang hinumdoman nga kasagaran di ang makit-an sa kamera ni ang mabatian sa radyo ang nagduma sa news operations:  Ang desk personnel, o news directors ug managers, di igkita ni mabatian apan maoy tinuod nga hawod sa deployment sa reporters ug pagpili sa isibya nga mga balita.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 25, 2008

            APIKI NANG NPA?

 

            Ang labing taas nga opisyal sa kasundalohan sa Kabisay-an nangangkon nga hapit na gyod nila mapapas ang mga rebeldeng komunista dinhi sa atong rehiyon.  Matod ni Heneral Pedro Ike Inserto, hepe sa Central Command (Centcom), ang subsob nga engkuwentro tali sa kasundalohan ug mga rebeldeng komunista sa Negros Oriental nagmatuod nga nagkaduol nang puwersa sa kagamhanan sa tagoanan sa labing dagkong mga opisyal sa New People's Army (NPA).

            Nitug-an si Inserto sa Arangkada sa DYAB Abante Bisaya nga nagpabilin nga pangu sa NPA si Roy Erecre.  Kinsa iyang giingon nga napalayas na gikan sa kanhi mga kampo sa NPA sa chocolate hills sa Bohol.  Matod niya napugos si Erecre pagbakwet ngadto sa kabukiran sa Negros Oriental.

-o0o-

            Gisalikway ni Inserto ang pangangkon ni Erecre nga magpabiling buhi ug baskog ang NPA hangtod nga may mga mag-uuma pang gilupigan ug may mga bukid pa sa Bohol.  Matod ni Inserto nidaog ang ilang kampanya batok sa mga rebeldeng komunista sa Bohol tungod sa lapad nga mga programa sa kalamboan nga gilusad sa lokal ug nasudnong kagamhanan.

            Gitumbok ni Inserto ang kalibotanong tugpahanan sa mga ayroplano nga tukuron sa kinapusoran sa Bohol nga usa lang sa mga proyekto nga makahatag og dugang kahigayonan sa panginabuhi sa mga Bol-anon.  Maoy hinungdan, nipuno siya, nga dihang nisuway si Erecre pagbalik sa Bohol, wa nang kadawat og suporta gikan sa katawhan ug busa napugos na lang pagbalik pagluklok sa kabukiran sa Negros.

-o0o-

            Nga mao say nahitabo dihang nisuway si Erecre pagpalig-on sa ilang puwersa sa kabukiran sa Sugbo.  Nga, sama sa Bohol, nabuhong sab sa higanteng mga proyekto sa kalamboan sa kagamhanan ug nakahatag og mas daghan pang kahigayonan sa panginabuhi sa mga Sugbuanon ug sa mga molupyo sa kasilinganang mga lalawigan.

            Matod ni Inserto ang mga rebelde nga ilang na-engkuwentro sa Negros Oriental, apil nang pundok ni Rachel Palang sa Zamboanguita sa niaging semana, maoy nagbantay sa kampo nga nahimutangan ni Erecre.  Nitataw siya nga mas dakong kadaogan ang nag-ung-ong sa ilang kampanya sa di pa matapos karong tuiga.

-o0o-

            Sa iyang bahin, si Dennis Abarrientos, kalihim heneral sa Karapatan Central Visayas, nga niduaw sab sa Arangkada, nisumbalik nga si Inserto mas nabantog sa kamaayong mopagarpar kay sa pagkamatinud-anon.  Matod ni Abbarientos imbestigahunon pa kon may engkuwentro ba gyong nahitabo sa Zamboanguita ug kon mga rebelde ba gyod ang nangamatay.

            Gisaway sang Abarrientos ang paghasi sa militar ug kapolisan sa mga tagtungod sa tulo ka mga minatay.  Matod niya Lunes nang gitugyan ang duha sa tulo ka patayng lawas, upat ka adlaw human sa giingong engkuwentro.  Gihangop ni Abarrientos ang pagsugod na sa Commission on Human Rights (CHR) pag-imbestigar unsa gyoy namatyan nilang Palang ug kaubanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 24, 2008

            KAUSABAN KARON

 

            Di mabadlong ang mga rebeldeng komunista kon di matubag ang gamot nga mga hinungdan sa ilang pag-alsa batok sa kagamhanan.  Ang managkaluhang suliran sa kakabos ug inhustisya maoy nakatukmod sa mga mag-uuma, mga mamumuo, mga tinun-an ug ubang mga hut-ong sa katilingban sa pagpabukid.  Wa na silay nakita nga laing paagi sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon ug sa ilang mga kabanay.

            Ang bisan unsang pangangkon sa kagamhanan nga mapapas nang rebelyon sa mga komunista sa 2010 kinahanglang ipasikad sa matinud-anong kausaban sa katilingban.  Nga sa kataposan mohatag na og makiangayong kahigayonan sa pagkab-ot ug pagpanlimbasog sa tingusbawan.  Nga bisan ang labing kabos may katakos sa pag-umol og mas sanag nga ugma.

-o0o-

            Dihang gitugotan kong makaduaw sa kampo sa NPA sa chocolate hills sa Bohol pila na ka tuig ang nilabay, giingnan ko ni Roy Erecre, ang gitumbok sa militar nga maoy pangu sa mga rebeldeng komunista dinhi sa Kabisay-an, nga magpabiling buhi ug baskog ang rebelyon hangtod nga duna pay:

·        Diskontentong mga mag-uuma; ug

·        Kabukiran nga ilang katagoan.

Sakto siya.  Ang diskontentong mga mag-uuma sa banika ug ang hinikawan nga mga mamumuo sa mga dakbayan nagpabilin nga maoy sinaligang puwersa sa NPA.  Ug ang katawhan nga nisimpatiya sa ilang kawsa, labaw sa labing labong nga chocolate hill sa Bohol, maoy labing aktibong tigtago ug tigpanalipod nila.

-o0o-

            Kon matubag sa kagamhanan ang kakabos ug inhustisya, wa nay mosunod ni Erecre.  Bisan mapagaw pa siya og pangumbinser nga mas makiangayon ang sistemang komunismo.  Kay way mangahas pag-alsa batok sa kagamhanan kon natagbaw na sa ilang kahimtang.

            Ang kakabos ug inhustisya nilambo pag-ayo tungod sa pagpamintaha sa mga nagtungkawo sa gahom ug sa ilang kakonsabong higanteng mga magpapatigayon.  Way pupanaganang gihakop ang nasudnong katigayonan.  Mumho na lay gibilin alang sa uban.  Maong bisag unsaon pagkugi sa kinabag-an, magpabilin sila sa ubos.  Lotto ray ilang dag-anan nga makalingkawas sa talikala sa katimawa.

-o0o-

            Kon di rebolusyon, unsa may makapatumaw sa mas makiangayong sistema sa pag-apud-apod sa nasudnong katigayonan?  Unsaon man pagkuha ang sobrang katigayonan sa nagbusdik nga mga adunahan?  Aron ikasawo ngadto sa hapit wa nay gikaon nga mga kabos?

            Padak-an bang buhis sa labing adunahan?  Patas-an bang suholan sa labing kabos?  Ang bisan unsang kausaban, aron magmalinawon, nagkinahanglan sa pagtugot sa mga nagkontrolar sa gahom ug katigayonan.  Kay ang kausaban, kon maggikan sa katawhan, mahimong duguon.

-o0o-

            Gahapon pa unta gipatuman ang kausaban.  Uwahi na kon ugma pa.  Mahimong karon na lang ang kataposang kahigayonan.

            Apan unsa may atong mapaabot gikan sa kagamhanan?  Nga mas naghigwaos pagpaburot sa ilang personal nga kabulahan?  Kay sa pag-atiman sa labing batakan nga panginahanglan sa katawhan?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 23, 2008

            BUDHI SA KABOS

 

            Kon paminawon ang mga pamahayag ni Pres. Arroyo, mora gyong nagdugo ang iyang kasingkasing alang sa mga kabos.  Subli-subli siyang nipasalig nga himuon sa iyang pamunoan ang tanan aron pagsagang sa kabug-at sa ekonomikanhong krisis aron nga di madat-ogan ang mga timawa.  Ang iyang saad pagpaningkamot nga di magpatuyang pagburot ang presyo sa mga palaliton makapakumbinser nato nga tua gyod siya sa kapusta sa kinabag-an nga nagkalisudlisod.

            Apan ang pagsulti usa ka butang.  Ang pagtuman sa sulti laing butang.  Sa kaso ni Arroyo, ang iyang sulti pagarpar ra diay.  Mas sipa ang mensahe sa iyang mga lakang.  Nga hingpit nga nisukwahi sa iyang mga ulug-ulog.

-o0o-

            Ang mosunod nga tulo ka lakang ni Arroyo maoy nakabisto sa iyang bulok ug sa tinuod nga gipitik sa iyang kasingkasing:

·        Nagpaugat siya pagsalikway sa makiangayong mga awhag sa paglaslas kon di man sa hingpit nga pagpapas sa expanded value added tax (Evat) sa mga produkto sa lana ug sa bayranan sa elektisidad;

·        Gitugotan lang niya nga yak-an sa DOH ang pag-umol sa mga lagda aron masugdan na pagpatuman ang balaod nga gipasalig nga mopatidlom sa presyo sa tambal sa Pilipinas; ug

·        Gidasonan niya ang binuang nga baruganan sa BIR nga tunga lang sa tuig inay nga tibuok tuig ang pagpatuman sa balaod nga mopapas sa income tax sa mga nagdawat og minimum nga suholan ug mopadako sa personal exemptions sa individual taxpayers.

-o0o-

            Gipamugos ni Arroyo ang taphaw ug kasamtangan lang nga subsidies.  Inay sa pagpatuman sa mas malungtarong nga sulbad sa kalisod nga mao ang pag-iban sa buhis nga moburot uban sa pagsaka sa presyo sa mga palaliton.

Likoy nang daan ang sulbad, nagkaguliyang pa gyod ang pagpamaligya og baratong bugas nga iyang gisalig sa way kasinatian nga mga magpapatigayon ug sa mas kadudahan nga mga politiko.  Wa pa sab kadawat sa P500 nga power subsidy ang kinabag-an sa Sugbuanong mga konsumidor hangtod karon, upat ka buwan na human kini gipanghambog sa Malakanyang.

-o0o-

            Ang determinado paglansang sa di makiangayong buhis, ug ang panagana paghatag sa iban sa buhis nga dugay na niyang gipirmahan, maoy labing uwahing momatuod sa kamabudhion sa kasingkasing ni Arroyo.  Ang kaluoy sa mga kabos kutob ra diay sa tumoy sa iyang dila.  Ang tinuoray niyang tinguha mao gyod diay ang pagdunggab nila sa bukubuko pagtino nga matilok ang bisan unsang gamay nilang kinitaan.

            Di kana ra.  Giinsulto pa gyod niya sila.  Gihudlat nga kon mamugos paglaslas o pagtangtang sa Evat, di na silang kahatagan sa kagamhanan sa batakan nga mga pangalagad.  Mora gyod og nakahatag sa batakang pangalagad ang iyang pamunoan.  Ug mora gyod nga nahibalik ngadto sa kinabag-an ang buhis nga ilang gitukawan ug gipaningtan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 22, 2008

          TUNGLO SA MOTORSIKLO

 

          Tungloha ang adlaw nga nakapalit kag motorsiklo.  Ambot unsay hinungdan nga natental ka ning sakyanan nga duhay ligid—tungod ba sa pagsaka sa presyo sa lana, tungod ba kay maoy labing sayon nga kasakysan sa imong pamilya, tungod ba kay nadani sa arang-arang nga kita sa mga habal-habal, o way laing sakyanan nga makasud sa imong bay o trabahoan.  Bisan unsa pay hinungdan, ang imong motorsiklo maoy magda og dangan sa imong kinabuhi.

          Ang imong mortal nga kaaway mao ang Administrative Order No. AHS 2008-015.  Nga mas gikaintapan sa ulohan niya nga "Rules and Regulations for the use and Operation or Motorcycles on Highways."  Mao ni motino nga kalbaryo ang imong puy-an sa mosunod nga mga adlaw.

-o0o-

          Ang una nimong himuon mao ang paghulagway sa imong motorsiklo.  Ilista ang bulok ug gidak-on sa tanang bahin sa sakyanan.  Gikan sa mga ligid, mga suga, lingkoranan, ngadto sa kinatumyan sa tapalodo.  Kay sa tanang sakyanan sa kalibotan, ang imong motorsiklo maoy napilian sa kagamhanan nga ilansang sa iyang orihinal nga kahimtang.

          Kon mangahas ka pag-usab sa bisan unsang bahin sa motorsiklo, bisan unsa kadinalian ug kamahinungdanon, kinahanglan ka unang mananghid sa di lang usa kon dili duha gyod ka buhatan sa kagamhanan.  Ang nakapait mao nga ang duha ka buhatan nga kinahanglang pananghiran—ang LTO ug DTI—pulos wa mabantog sa ilang kakugi ug kaligdong.

-o0o-

          Basaha ug hilaki ning listahan sa mga silot nga nag-ung-ong batok nimo ug sa imong motorsiklo:

·        P1,000 kon di mag-helmet;

·        P1,000 kon duha ang angkas ug kon may karga nga way pagtugot sa, nakatag-an ka, LTO ug DTI;

·        P1,000 kon depektuso ang suga, samin ug silbato;

·        P2,000 kon usbon ang orihinal nga desinyo sa motorsiklo nga way pagtugot sa, suma sa nasuwat sa ibabaw, LTO ug DTI; ug

·        P500 sa unang pagkasikop, P700 sa ikaduhang pagkasikop ug P1,000 ug pagkanselar sa lisensiya sa ikatulong pagkasikop nga magsul-ob og tsinelas.

-o0o-

          Wa maapil sa listahan sa mga multa apan nahisgutan sa listahan sa "protective devices" ang mosunod nga maoy angayng isul-ob sa mga mokabayo sa motorsiklo:

·        Helmet;

·        Goggles;

·        Leather boots;

·        Heavy pants;

·        Heavy jackets;

·        Leather gloves; ug

·        Rain suit.

           Ambot kon nagduka ba lang ang LTO sa paghimo sa lagda; o igo lang nangopya sa mga lagda sa ubang kanasuran sa way paghunahuna kon mohaom ba sa atong nasud, sa kahimtang sa atong panahon, sa kahimtang sa atong kadalanan ug katakos sa atong mga motorista; o nangita lang gyod og laing kahigayonan pagpangilkil sa nag-ilaid nang daan natong katawhan.  Bisan unsa pay ilang motibo, di makatabang sa sitwasyon kon imong bughaon ang motorsiklo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 21, 2008

                 TAK-OM SA MANDAUE

 

          Tuod man, nahilom silang Mayor Jonas Cortes ug Bise Mayor Carlo Fortuna sa Mandaue.  Ilang gihatagan og higayon si Gobernador Gwen Garcia paghusay sa ilang panagsungi.  Sama ra nga niangkon nga di sila takos paghusay sa ilang kaugalingong away.  Sama ra nga nangangkon nga wa silay igong kabuot pagpadaplin sa panagsungi alang sa kaayuhan sa mga Mandauehanon.

          Ambot nganong wa say nakahunghong nilang Cortes ug Fortuna nga dakong insulto di lang alang nila kon dili, ug labi na, alang sa Mandaue ang ilang pagtahan ngadto sa Kapitolyo.  Wa bay nakapahinumdom nila nga ang Mandaue usa na ka highly urbanized city?  Nga hagbay rang nalutas gikan sa pagkontrolar sa lalawigan?

-o0o-

          Masabot hinuon nganong ni-amen si Fortuna ni Garcia.  Si Fortuna batabata ni kanhi mayor Teddy Ouano, nga alyado sa politika ni Garcia, ug busa di makapangahas pag-isnab sa gobernadora.  Sa pikas nga bahin, si Cortes bisan nidagan batok sa pundok nilang Garcia ug Ouano sa niaging piniliay, wa mosukol bisan unsay gidiktar ni Garcia kay namasin nga masabligan sa mga proyekto nga gihaylo sa Kapitolyo aron pagpaila sa tanang mayor kinsay nagkupot sa puntil.

          Ambot tungod ba kaha sa pagbabag sa mga Ouano, o tinuod ang pasangil sa iyang mga kaatbang nga kuwang og alamag, si Cortes nakalimot nga makabarug nang Mandaue sa iyang kaugalingong mga tiil.  Maong nauwaw ang mga Mandauehanon sa iyang pag-posing uban ni Garcia sa festival nga alang unta sa mga kabayo.

-o0o-

          Atubangan sa way kinutoban nilang away ni Cebu City Mayor Tomas Osmena, unsa may ikatambag ni Garcia nilang Cortes ug Fortuna aron mahusay ang ilang panagsungi?

·        Nga mag-presscon sab sila aron tawgon ang usag-usa nga bayot?;

·        Nga suguon ang ilang mga turutot pag-atubang sa media aron nganlan ang usag-usa og drag lord?;

·        Nga magkinihaay silag libelo?;

·        Nga maglinabayay silag bolpen ug cellphones?;

·        Nga maglinambahay silag pultahan?; o

·        Nga magbuntagay silag inom?

-o0o-

          Ang away nilang Cortes ug Fortuna di mahusay pinaagi sa pagpahilom nila.  Gawas lang kon ang palabwanay lang sa mga pamahayag sa media ang nakapaulbo nila.  Kon tinuod ang pangangkon nilang duha nga mas lawom ang hinungdan sa ilang away, angayng subayon ang gamot nga mga hinungdan.  Nga di mahimo kon patak-umon silang duha.

        Kon tinuod ang pasangil ni Fortuna nga may kahiwian nga nahimo ang pamunoang Cortes, ug kon tinuod ang pasangil ni Cortes nga gisabotahe ni Fortuna ang iyang pamunoan, angay silang taralon sa hukmanan.  Tungod ug alang sa kaayuhan sa mga Mandauehanon.  Di mahimong aregluhon lang kon tinuod nga may mga balaod nga nalapas.

        Ang ilang pagpakahilom maoy labing dakong panamastamas batok sa mga magbuhis sa Mandaue nga maoy nagpahimutang nilang duha ka gahom.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 20, 2008

          ALAS ANG KONSUMIDOR

 

          Karong nitidlom nang presyo sa lana sa merkado sa kalibotan, nga sa labing uwahing ihap niabot nag kapin sa $50 ang tidlom sa niaging duha ka buwan, nganong wa pa man mous-os ang plitehan?  Karong gilaslasan na sa lokal nga mga kompaniya sa lana ang presyo sa ilang mga produkto, nganong wa pa man motidlom ang presyo sa inadlaw natong mga palaliton?

          Ang kinaham nga tubag sa mga drayber ug mga magpapatigayon:  Ang us-os di pa ingon ana kadako; gawas pa, ang plitehan o presyo nga ilang gipahamtang karon nanukad sab sa kamahal sa spare parts sa mga sakyanan ug mga sangkap sa produksiyon sa mga pabrika.

-o0o-

          Ang di nila isulti nato mao ni:  Tinuod ang pasidaan sa atong katiguwangan—nga ang presyo morang lastiko, nga kon masugdan nag inat lisod na kaayong pabalikon.  Sa ato pa, ang presyo ug plitehan kon mapasakaan na gani lisod na kaayong birahon pagbalik sa ubos.

          Ang mga magpapatigayon way hunong sa paningkamot pagpadako sa ilang ginansiya.  Nga ang labing sayon nga paagi mao ang pagpataas sa presyo.  Ang bugtong makapugong nila pagpatuyang pagpasaka sa ilang presyo mao ang katakos sa mga konsumidor pagbayad.  Karong nakahibawo na silang makaabot diayng mga konsumidor sa mas taas nga presyo, nganong laslasan pa man ang ilang ginansiya?

-o0o-

          Kon mao, nganong nius-os man lagi ang plitehan dinhi sa ato?  Kana tungod sa kampeyon sa mga pasahero sa Sugbo nga taguon lang nato sa ngan nga Atty. Manny Iway.  Tungod sa iyang kasinatian pagka regional manager sa LTFRB niadto, sa way paghisgot sa pagpa-pogi sa mga opisyal sa kagamhanan, nakatilaw tag us-os sa plitehan pila na ka tuig ang nilabay.

          Mahimong magmalampuson na ang bag-ong petisyon ni Iway pagpaus-os na sab sa plitehan.  Bisan ang mga drayber ug operators uyon.  Apan nihangyo sila nga P1 lang, inay P2 nga maoy gipangayo ni Iway.  Ug ang pagpakabana ni Iway nakadasig na gyod sa nagpakabanang mga konsumidor pagtukod og pundok nga tinuoray gyong manalipod sa ilang mga katungod.

-o0o-

          Apan ang atong kasinatian sa pag-usab-usab sa presyo sa lana nakatudlo nato og leksiyon.  Nga kon ato lang makat-onan mahimong makahatag og kaayuhan nga mas malungtaron kay sa gipakigbisogan nilang Iway ug kaubanan.

          Nilayat ang presyo sa lana ug gikahadlokan ganing moabot og $200 matag baril tungod sa pagsulbong sa konsumo sa China ug India.  Apan nitidlom ni ngadto sa $92 matag baril karong semanaha tungod sa pagtidlom sa demanda sa Estados Unidos.

          Sa ato pa, buhi ang "law of supply and demand."  Nga kitang mga konsumidor maoy tinuod nga hawod.  Nga kon di ta mamalit, mous-os ang demanda ug mous-os diayng presyo.  Ug nga ato diayng masilotan bisan ang labing dagko nga hakog nga mga patigayon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 19, 2008

          BUNO SA MANDAUE

 

          Tinahud nga Mandauehanon nipasabot nako nga bisan sa akong mga pagsaway sa kapakyas ni Mandaue City Mayor Jonas Cortes pagkumbinser sa mga molupyo nga takos siyang makapanimon sa dakbayan bisan sa way kinutobang pagbabag ug panlawgaw sa pundok ni kanhi mayor Teddy Ouano, mas maayo gihapon nga mayor si Cortes kay ni Ouano kay:

·        Wa mahilambigit si Cortes sa makauuwaw nga overpricing sa deco lampposts sa niaging Asean Summit ug bisan sa lampposts sa plaza sa City Hall sa wa pang summit; ug

·        Wa malutsi si Cortes sa gihulagway sa kapolisan nga labing dakong laboratoryo sa shabu sa tibuok Asya.

-o0o-

          Matod niya samtang may sukaranan ang pagpanaway sa dakong papel nga gihatag ni Cortes ngadto sa iyang mga kabanay, di kapasanginlan si Cortes nga nitudlo sa iyang mga kadugo, hingpit sa suholan ug mga benepisyo nga naglakip sa luhong mga sakyanan, aron pagsukit-sukit ni bisan kinsang may transaksiyon sa iyang buhatan.

          Gihulagway niya ang mga kadugo ni Cortes nga matinud-anon gyod nga nagtinguha pagtabang sa Mandaue.  Niangkon hinuon siya nga may pipila sab ka kadugo ang mayor nga gidudahang may personal nga mga interes.  Apan niinsistir siya nga lahi ra kaayo sila sa mga kabanay Ouano.  Nga human sa 18 ka tuig nga pamunoan sa mga Ouano way ikapakita nga bisan unsang natampo pagpalambo sa Mandaue.

-o0o-

          Bisan mga anghel pa ang mga paryente ni Cortes, supak ko sa iyang dayag kaayo nga pagsandig nila sa mahinungdanon nga mga transaksiyon sa Mandaue.  Wa tuod silay gihuptan nga mga buhaton o klarong gahom, ni gidawat nga suholan ug mga benepisyo.  Apan wa sab silay accountability ngadto sa mga magbubuhis.

          Ang ka-way suholan sa iyang mga paryente di makapapas sa dakong influencia nga iyang gitugyan nila.  Maong may sukaranan ang awhag sa mga dumadapig ni Ouano, bahala na kon way moral nga katungod ang ilang amo pagdason sa argumento, nga angayng ipakita nang Cortes nga makabarug na siya sa iyang kaugalingong mga tiil.

-o0o-

          Laing Mandauehanon nikumbinser nako nga ang mga Mandauehanon ra usab ang mabasol sa nahitabo karon sa dakbayan.  Kay kon wa pa lang unta nila sagola pagpili ang mga representante sa duha ka sanga sa City Hall, di unta sila magbuwang karon.  Matod niya kahapsay unta sa Mandaue kon si Glenn Bercede pay tagduma sa Sangguniang Panlungsod.

          O kon si Jonkie Ouano pa lang untay gipares ni Bise Mayor Carlo Fortuna, nitataw siya nga mahimong hapsay ang pamunoan.  Apan ang dakong mayoriya ni Cortes batok ni Jonkie maoy di malalis nga ebidensiya sa pagsalikway sa mga Mandauehanon sa nangalisbong pamunoan sa mga Ouano.  Ug kay giusikan man ni Fortuna ang mandato alang niya, peligrong mangalisbo na sab sama sa iyang mga padrino.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com